Mahats hitzaren etimologia [La etimología de mahats ‘uva’]

Palabras clave: mahats 'uva', etimología, cronología, vinicultura, Edad Media

Resumen

En este artículo proponemos una etimología para mahats ‘uva’. Argumentamos que tiene su origen en un préstamo romance medieval, banasta, y que su creación se debe a un proceso interno por reanálisis. En favor de esta hipótesis, recordamos que mahats apenas se documenta en época medieval, y que en ese mismo periodo el romance banasta sería de uso común en el ámbito de la viticultura. Establecemos las cronologías de los cambios fonéticos que afectan a mahats, y mostramos que se compadecen bien con la generalización de la vinicultura en el área vasca medieval. Discutimos finalmente en qué medida reflejan la historia de la vinicultura local las etimologías de palabras vascas relacionadas con ella.

Estadísticas

437
La descarga de datos todavía no está disponible.

Referencias

Agud, M. (1983). El nombre del vino en vascuence. ASJU, 17, 25-39.

Agud, M. & Tovar, A. (1988-1994). Diccionario etimológico vasco (ASJUren gehigarriak, 13, 19, 24, 26, 30, 33, 37). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.

Alibert, L. (1966). Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens. Tolosa: Institut d’Études Occitanes.

Altube, S. (1923). De fonética vasca. RIEV, 14(1), 517-534.

Aragonario = Linguatec. (2020). Aragonario. Diccionario castellano-aragonés. Gobierno de Aragón. https://aragonario.aragon.es/ helbidetik eskuratua.

Ariztimuño, B. (2018). SENI eta LOHI (sudurkari galduaren bila). ASJU, 52(1-2), 1931. https://doi.org/10.1387/asju.20191

Ariztimuño, B. & Egurtzegi, A. (2011). Enarak, elaiak eta testuinguruaren garrantzia. ASJU, 45(1), 403-410. https://doi.org/10.1387/asju.20191

Auñamendi = Estornés, B. Auñamendi Eusko Entziklopedia. Eusko Ikaskuntza & Bernardo Estornés Lasa Funtsa. http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus helbidetik eskuratua.

Azkue, R. M. de. (1923-1925). Morfología Vasca. Donostia: Sendoa & Euskaltzaindia.

Bakker, P. (2020). Review. Advances in Proto-Basque Reconstruction with Evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian Hypothesis, Blevins, Juliette. 2018. FLV, 130, 563-594. https://doi.org/10.35462/flv.130.8

Balmelle, C., Barraud, D., Brun, J.-P., Duprat, B., Gaillard, H., Jacques, Ph., Maurin, L., Petit-Aupert, C., Rigal, D., Robin, K., Roudié, Ph., Sillières, P. & Vernou, Ch. (2001). La viticulture antique en Aquitaine. Gallia, 58, 129-164. https://doi.org/10.3406/galia.2001.3177

Barbazan, L. (1990). Vignobles et vins des Pyrénées, de Gascogne et des Landes. Paue: J.-C. Bihet.

Beekes, R. (2010). Etymological Dictionary of Greek. Leiden & Boston: Brill.

Beltrán Lloris, M. (2007). Las ánforas tarraconenses en el valle del Ebro y la parte occidental de la provincia tarraconense. In A. López Mullor & J. Aquilué Abadías (arg.), La producció i el comerç de les àmfores de la «Provincia Hispania Tarraconensis». Homenatge a Ricard Pascual i Guasch (Monografies, 8) (271.-317. or.). Bartzelona: Museu d’Arqueologia de Catalunya.

Bériac, F. (1991). Bayonne au Moyen Âge. In J. Pontet (arg.), Histoire de Bayonne (27.-74. or.). Toulouse: Privat.

Berthault, M. F. (2000). Aux origines du vignoble bordelais: il y a 2000 ans, le vin à Bordeaux. Bordele: Éditions Féret.

Bilbao, G. (1994). XII. mendeko Euskal Herria Santiago bidean: Liber Sancti Iacobi V, 7. Uztaro, 10, 61-84.

Blevins, J. (2018). Advances in Proto-Basque reconstruction with evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian hypothesis. New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429505911-11

Blevins, J. & Egurtzegi, A. (2013). Advances in proto-Basque reconstruction. Extensions of the CVC Root Theory. International Conference of Historical Linguistics 21 (August 5-9, 2013), Oslon (Norvegia) aurkeztutako lanaren eskuorria.

Bouda, K. (1949). Remarques sur les consonnes épenthétiques. Eusko-Jakintza, 3, 325-332.

Bouda, K. & Baumgartl, D. (1955). Nombres vascos de las plantas. Acta Salmanticensia, 7(3), 3-80.

Böhm, J. (2011). Atlas das Castas da Península Ibérica: história, terroir, ampelografia. Lisboa: Dinalivro.

Brun, J.-P. (2011). La viticulture en Gaule tempérée. Gallia. Archéologie de la France antique (M. Poux, J.-P. Brun & M.-L. Hervé-Monteil [arg.], La vigne et le vin dans les Trois Gaules), 68(1), 1-12. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01929172 helbidetik eskuratua.

Buck, C. D. (1949). A dictionary of selected synonyms in the principal indo-european languages: a contribution to the history of ideas. Chicago: University of Chicago Press.

Campion, A. (1898). Celtas, íberos y éuskaros. Capítulo IV. Euskal-Erria, 39, 385-391.

Castro Guisasola, F. (1944). El enigma del vascuence ante las lenguas indeuropeas (Revista de Filología Española, anejo 30). Madril: CSIC.

Celestino, S. & Blánquez, J. (2007). Origen y desarrollo del cultivo del vino en el Mediterráneo: la península Ibérica. Universum, 22(1), 32-60. http://dx.doi.org/10.4067/S0718-23762007000100004

Chambon, J.-P. & Greub, Y. (2002). Note sur l’âge du (proto)gascon. Revue de Linguistique Romane, 66, 473-495.

Charencey, H. de. (1869). Recherches sur les noms d’animaux domestiques, de plantes cultivées et de métaux chez les basques et les origines de la civilisation européenne. Actes de la Société Philologique Paris, 1, 1-28.

Charencey, H. de. (1908). Neuf Étymologies Basques. RIEV, 2(4), 660-666.

Cierbide, R. (2013). El chacolí en el País Vasco y aledaños. Bosquejo histórico y otras consideraciones. UPV/EHU. http://hdl.handle.net/10810/13933 helbidetik eskuratua.

CORDE = Real Academia Española. (s. d.). Corpus diacrónico del español. Banco de datos (en línea). Madril: RAE. http://corpus.rae.es/cordenet.html helbidetik eskuratua.

DAF = Académie Française. Dictionnaire de l’Académie Française. Académie Française, CNRS, ATILF & Université de Lorraine. https://academie.atilf.fr/ helbidetik eskuratua.

DCECH = Corominas, J. & Pascual, J. A. (1980-1991). Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico. Madril: Gredos.

DCVB = Alcover, A. M. & Moll F. de B. (1926-1962/2001-2002, 2018). Diccionari català-valencià-balear. Institut d’Estudis Catalans & Institució Francesc de Borja Moll. https://dcvb.iec.cat/ helbidetik eskuratua.

Dern, O. (1996). Vino, viñas y Camino de Santiago. Iconografía de la región de Burdeos. In J. Santos (arg.), La Rioja, el vino y el Camino de Santiago. Actas del I Congreso Internacional de la Historia y Cultura de la Vid y el Vino. Labastida, Rioja Alavesa, 28 y 29 de septiembre de 1994 (329.-340. or.). Gasteiz: Sancho el Sabio Fundazioa.

Diodoro Siziliakoa. (2004). Biblioteca histórica. Libros IV-VIII (Biblioteca Clásica Gredos, 328). Madril: Gredos.

Dion, R. (1959). Histoire de la vigne et du vin en France. Des origines au XIXe siècle. Paris: Egilearenean.

DLE = Real Academia Española. (2014). Diccionario de la Lengua Española. Madril: RAE. http://dle.rae.es/ helbidetik eskuratua.

EHHA = Aurrekoetxea, G. & Videgain, X. (ard.) (2017). Euskararen Herri Hizkeren Atlasa (8. libk). Bilbo: Euskaltzaindia.

EHHE = Lakarra, J. A., Manterola, J. & Segurola, I. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa. Bilbo: Euskaltzaindia.

EKC = Euskararen Institutua. (2013). Euskal Klasikoen Corpusa. UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ helbidetik eskuratua.

Ernout, A. & Meillet, A. (1932). Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots. Paris: Klincksieck.

FEW = Wartburg, W. von et al. (1922-2002). Französisches Etymologisches Wörterbuch. Eine darstellung des galloromanischen sprachschatzes. Bonn, Heidelberg, Leipzig-Berlin & Bäle: Klopp, Winter, Teubner & Zbinden.

FHV = Mitxelena, K. (1961-1977/1990). Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak, 4). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.

Giacomino, C. (1891). Delle relazioni tra il basco e l’antico egizio. Milan: Tip. Bernardoni di C. Rebeschini e C. Gilisasti, I. (2003). Urduliz aldeko berba lapikokoa. Bilbo: Uribe-Kostako Zerbitzu Mankomunitatea.

Gregorio Tourskoa. (1951). Libri historiarum X. B. Krusch & W. Levison (arg.) (Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum rerum Merovingicarum, tomi 1, pars 1). Hannover: Impensis Bibliopolii Hahniani. https://www.dmgh.de/ helbidetik eskuratua.

Gorrotxategi, J. (1984). Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania. Bilbo: UPV/EHU.

Gorton, L. (2017). Revisiting Indo-European ‘Wine’. The Journal of Indo-European Studies, 45(1-2), 1-26.

Goyheneche, E. (1949/1990). Bayonne et la région Bayonnaise du XIIe au XVe siècle. Salamanca: UPV/EHU.

Hualde, J. I. (1993). Topics in Souletin Phonology. In J. I. Hualde & J. Ortiz de Urbina (arg.), Generative Studies in Basque Linguistics (289.-327. or.). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/cilt.105.12hua

Hualde, J. I. (2015). Dialektologia dinamikoa. In I. Epelde (arg.), Euskal hizkera eta dialektoak gaur egun (Lapurdumen ale bereziak, 3) (125.-153. or.). Baiona: IKER. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2656

Hualde, J. I. & Bilbao, X. (1992). A phonological study of the Basque dialect of Getxo. (ASJUren gehigarriak, 29). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.

Hualde, J. I., Elordieta, G. & Elordieta, A. (1994). The Basque dialect of Lekeitio. (ASJUren gehigarriak, 34). Bilbo & Donostia: UPV/EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.

Jusué, C. (2016). Notas sobre el cultivo de la vid y producción de vino en Navarra. El «agraz-verjus», un producto de vinificación. Boletín Arkeolan (M. Urteaga [arg.], Periferias: estudios dedicados a Jaime Rodríguez Salís), 18, 205-216.

La Chaussée, F. de (1989). Initiation à la phonétique historique de l’ancien français. Nouvelle édition revue et augmentée. Paris: Klincksieck.

Lakarra, J. A. (2005). Zemai Abagadaune. In P. Etxeberria & H. Knörr (arg.), Nerekin yaio nun: Txillardegiri omenaldia (339.-351. or.). Bilbo: Euskaltzaindia.

Lakarra, J. A. (2013). Euskararen historiaurrearen berreraiketa sakonagorako: forma kanonikoa, tipologia holistikoa, kronologia eta gramatikalizazioa. In R. Gómez, J. Gorrochategui, J. A. Lakarra & C. Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra (275.-324. or.). Gasteiz: UPV/EHU.

Larramendi, M. (1745). Diccionario Trilingüe del castellano, bascuence y latín. Donostia: Bartholome Riesgo y Montero.

Larrasquet, J. (1939). Le Basque de la Basse-Soule orientale. Paris: Klincksieck. Lespy, J.-D. & Raymond, P. (1887). Dictionnaire béarnais ancien et moderne. Montpellier: Hamelin Frères.

Lhande, P. (1926). Dictionnaire Basque-Français et Français-Basque. Paris: Gabriel Beauchesne.

Linschmann, T. & Schuchardt, H. (arg.). (1900/1990). Leiçarragas baskische Bücher von 1571 (Neues Testament, Kalender und Abc). Bilbo: Euskaltzaindia.

Löpelmann, M. (1968). Etymologisches Wörterbuch der baskischen Sprache. Berlin: Walter de Gruyter.

Lujanbio, O. (2013/2018). Goizuetako azentu-hiztegia. ASJU, 47(2), 1-86. https://doi.org/10.1387/asju.18678

Manterola, J. (2015). Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak (doktore-tesia, UPV/EHU). http://hdl.handle.net/10810/15848 helbidetik eskuratua.

Manterola, J. (2020). Aportaciones del vasco medieval a la reconstrucción del léxico protorromance. Zeitschrift für romanische Philologie, 136(3), 625-657. https://doi.org/10.1515/zrp-2020-0034

Marca, P. de. (1640). Histoire de Béarn, contenant l’origine des rois de Navarre, des Ducs de Gascogne, Marquis de Gothie, Princes de Béarn, Comtes de Carcassone, de Foix, et de Bigorre. Paris: Iean Camusat.

Mezquíriz, M. Á. (1995-1996). La producción de vino en época romana a través de los hallazgos en territorio navarro. Trabajos de Arqueología Navarra, 12, 63-89.

Mitxelena, K. (1950a). De etimologia vasca. Emerita, 18, 193-203.

Mitxelena, K. (1950b). De fonética vasca. La aspiración intervocálica. BAP, 6, 443-459.

Mitxelena, K. (1954a). De onomástica aquitana. Pirineos, 10, 409-455.

Mitxelena, K. (1954b). La posición fonética del dialecto vasco del Roncal. Via Domitia, 1, 123 -157.

Mitxelena, K. (1957). Las antiguas consonantes vascas. In Miscelánea homenaje a An-dré Martinet, I (113.-157. or.). Kanariak: Universidad de La Laguna.

Mitxelena, K. (1968). Lat. s: el testimonio vasco. In A. Quilis, R. Blanco & M. Cantarero (arg.), Actas del XI Congreso Internacional de Lingüística y Filologia

Románicas, vol. 2, Madrid 1965 (473.-489. or.). Madril: Revista de Filología Española.

Mitxelena, K. (1971). Notas sobre las lenguas de la Navarra medieval. In Homenaje a don José Esteban Uranga (199.-214. or.). Iruña: Aranzadi.

Mitxelena, K. (1973). Apellidos vascos. Donostia: Txertoa.

Mitxelena, K. (1974). El elemento latino-románico en la lengua vasca. FLV, 6, 183-209.

Mitxelena, K. (1981). Lengua común y dialectos vascos. ASJU, 15, 291-313.

NTLLE = Real Academia Española (s. d.). Nuevo Tesoro Lexicográfico de la Lengua Española. Madril. http://ntlle.rae.es/ntlle/SrvltGUILoginNtlle helbidetik eskuratua.

OEH = Mitxelena, K. (1987-2005). Orotariko Euskal Hiztegia. Bilbo: Euskaltzaindia.

Ocete, R., López, M. Á., Gallardo, A., Arnold, C., Pérez, M. Á. & Rubio, I. M. (2004). Euskal Herriko eta inguruetako basamahatsondoa: ekologia, kokapena eta arriskuak (Biodibertsitatea, 3). Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

Orpustan, J.-B. (2006). La toponymie médiévale basque de la vigne en Basse-Navarre et pays environnants. Université Bordeaux Montaigne. https://artxiker.ccsd. cnrs.fr/artxibo-00081605 helbidetik eskuratua.

Palay, S. (1980). Dictionnaire du Béarnais et du Gascon modernes. Paris: CNRS.

Pérez, F. P. (2003). Euskal Herriko zuhaitzak. Bilbo: ADEVE.

Quirós, J. A. (2020). Archaeology of early medieval peasantry in the Basque Country: Landscapes, economic trends and societal change in Álava. Historia Agraria, 82, 209-243. https://doi.org/10.26882/histagrar.082e04q

Ruiz, M. & Zapata, L. (2009). Macrorrestos vegetales de Santa María la Real de Zarautz (País Vasco): cultivos y bosques en época romana y altomedieval. Munibe. Gehigarria 27, 132-151.

Sagastizabal, K. & González, M. (1996). Historia de la vitivinicultura en el País Vasco Atlántico. In J. Santos (arg.), La Rioja, el vino y el Camino de Santiago. Actas del I Congreso Internacional de la Historia y Cultura de la Vid y el Vino. Labastida, Rioja Alavesa, 28 y 29 de septiembre de 1994 (235.-251. or.). Gasteiz: Sancho el Sabio Fundazioa.

Salas, A. J. de (1999). La peregrinación sabia. Alacant: Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. http://www.cervantesvirtual.com/nd/ark:/59851/bmcf47k2 helbidetik eskuratua.

Santos, J. (1996). Los romanos y el vino en el Valle del Ebro. In J. Santos (arg.), La Rioja, el vino y el Camino de Santiago. Actas del I Congreso Internacional de la Historia y Cultura de la Vid y el Vino. Labastida, Rioja Alavesa, 28 y 29 de septiembre de 1994 (37.-59. or.). Gasteiz: Sancho el Sabio Fundazioa.

Schuchardt, H. (1899). Zum Iberischen, Romano-baskischen, Ibero-romanischen. Zeitschrift für romanische Philologie, 23, 174-200. https://doi.org/10.1515/zrph.1899.23.1-4.174

TAV = Mitxelena, K. (1964/1990). Textos arcaicos vascos (ASJUren gehigarriak, 11). Donostia: UPV/EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.

TLF = Imbs, P. & Quemada, B. (zuz.). (1971-1994). Trésor de la langue française. Dictionnaire de la langue du XIXe et du XXe siècle (1789–1960). Paris: Éditions du CNRS & Gallimard.

Zapata, L. (2002). Origen de la agricultura en el País Vasco y transformaciones en el paisaje: análisis de restos vegetales arqueológicos. (Kobie, anejo 4). Bilbo: Bizkaiko Foru Aldundia.

Zohary, D., Hopf, M. & Weiss, E. (2012). Domestication of plants in the Old World. 4 th edition. Oxford: Oxford University Press.

Publicado
2021-06-30
Cómo citar
Manterola, J., & Lizasoain, M. (2021). Mahats hitzaren etimologia [La etimología de mahats ‘uva’]. Fontes Linguae Vasconum, (131), 147-178. https://doi.org/10.35462/flv131.6