Karmele Erraztiren iturriak euskal emakume-eredua eta olerkarien genealogia femeninoa eraikitzeko

Enara San Juan Manso

doi:10.35462/flv140.9

Enara San Juan Manso Ikertzaile beregaina [Espainia] https://orcid.org/0000-0003-3936-9369

Gako-hitzak: Karmele Errazti, emakume-eredua, euskal poeten genealogia femeninoa, emakume artikulugileak

Laburpena

XX. mendearen lehen erdiko egunkari eta aldizkari abertzaleetan idatzi zuten emakumeetako bat da Karmele Errazti. Haren iturrien ezagutzan sakondu nahian, «Euzkeldun neskatillai» (Euzko-Deya, 1916-1918) eta «Emakume oleskarijak» (Euzko-Gogoa, 1950) artikuluak arakatu ditut, batik bat, lan honetan. Euskal emakume-ereduaren eraikuntzari dagokionez, ondorioztatu dut jeltzaletasunak zabaldutako irakurgaietatik ez ezik ondoko nazio-estatuetako burgesiak sortutako eta hedatutako testuetatik ere edan zuela Erraztik; euskal emakume olerkarien aldarrikapenerako, berriz, Euskal Herrian argitaratutako baina gizon jeltzaleek isilarazitako zenbait testu edo testu-zati baliatu zituen.

Estatistikak

18

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

Alq, Mme L. d’. (d.g.). Essais pour l’éducation du sens moral. La science de la vie. La vie intime. Bureau des Causeries Familières.

Alq, Mme d’. (1881). La sociedad y la familia (itzul. M. Aranda y Sanjuán). Administración Nueva de San Francisco 11-13. (Jatorrizko obraren argitaratze-data: ezezaguna)

Altonaga, K. (2025). Patrizioak eta plebeioak: gure prosaren emergentzian. Pamiela.

Alvarez Uria, A. (2024). Zuzi iraxegia: euskal emakume idazleak eta literatura klasikoa. Testu Zaharrak.

Arana Goiri, S. (1892). Bizkaya por su independencia. Sebastián de Amorrortu.

Arriolabengoa, J. (2008). Euskara Ibarguen-Cachopin kronikan: testu zaharren ediziorako kontribuzioa. Euskaltzaindia; BBK Fundazioa.

Astete, G. (1911). Catecismo de la doctrina cristiana. Hijos de Santiago Rodríguez.

Atxaga, M. (1997). Emakume idazleak. Eusko Jaurlaritza.

Barandiaran Contreras, M. (2024). Publicaciones periódicas del Partido Nacionalista Vasco (1939 – 1975). Sabino Arana Fundazioa.

Becerro de Bengoa, R. (1885). Romancero alabés. Viuda e Hijos de Iturbe.

Bescherelle, M. & Larcher, L.-J. (1847). La femme jugée par les grands écrivains des deux sexes, ou la femme devant Dieu, devant la nature, devant la loi et devant la société. Simon.

Blasco, E. (1890). Del claustro al campamento o La Monja Alférez. Martínez y compañía.

Borda, I. (1984). Emakumeak idazle: antologia eta ohar zenbait. Txertoa.

Camino, I. & Guezala, L. (1991). Juventud y nacionalismo vasco: Bilbao (1901 – 1937). Sabino Arana Fundazioa.

Cid, J.A. (1994). El Cantar de Mosiur Chanfarron; circunstancia y sentido (Comentarios a una página de Garibay). ASJU, 28(3), 179-197.

Donostia, A. (1994). Cancionero Vasco (1.-4. lib.). In J. de Riezu (arg.), J.M. Beltran & C. Zudaire (lagle.), Obras completas (6.-9. lib.). Eusko Ikaskuntza.

Dupanloup, F. (1900). La femme studieuse. Ch. Douniol-Téqui. (Lehen edizioa 1869an argitaratua) E.g. (1906, abuztuak 11). El nacionalismo y la mujer vasca. Aberri.

E.g. (1922, azaroak 30). Juventud Vasca de Bilbao al Maestro en el XIX aniversario de su muerte. Aberri.

E.g. (1931, urriak 16). Emakume Abertzale Batza. Inauguración del ciclo de conferencias. Euzkadi.

Eleizalde, L. (1918). Landibar: cuadros novelescos del País Vasco. Fuertes y Marquínez.

[Errazti, K.] Etxakin. (1916a). Euzkeldun neskatillai. Euzko-Deya, 16 [1916-10-01], 8.

[Errazti, K.] Etxakin. (1916b). Euzkeldun neskatillai. Emakumien jakin-biarrak. Euzko-Deya, 17 [1916-11-01], 6. [Errazti, K.] Etxakin. (1916c). Euzkeldun neskatillai. Sendi-jayak. Euzko-Deya, 20 [1916-12-16], 8-9.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917a). Euzkeldun neskatillai. Euzko-Deya, 24 [1917-02-16], 4.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917b). Euzkeldun neskatillai. Aizkidetasuna. Euzko-Deya, 35 [1917-08-01], 7.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917c). Euzkeldun neskatillai. Atsegin txikijak. Euzko-Deya, 28 [1917-04-16], 4.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917d). Euzkeldun-neskatillai. Ekandun (birtute) txikijak. Euzko-Deya, 22 [1917-01-16], 4.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917e). Euzkeldun neskatillai. Etxe-ardurea. Euzko-Deya, 36 [1917-09-01], 6.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917f). Euzkeldun neskatillai. Etxekandera onaren ereduba. Euzko-Deya, 21 [1917-01-01], 5-6.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917g). Euzkeldun neskatillai. Neskatil-eredubak. Euzko-Deya, 23 [1917-02-01], 3.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917h). Euzkeldun neskatillai. Neskatil on-onaren ereduba. Euzko-Deya, 25 [1917-03-01], 4.

[Errazti, K.] Etxakin. (1917i). Euzkeldun neskatillai. Neskatillak guraso-etxian. Euzko-Deya, 34 [1917-07-16], 3.

[Errazti, K.] Etxakin. (1918). Euzkeldun neskatillai. Sendi zoruntsubak. Euzko-Deya, 54 [1918-07-01], 2.

[Errazti, K.] Euzko-Emakume-Abertzale-Batza’ko Etxakin. (1950). Emakume oleskarijak. Euzko-Gogoa, 1(9-10), 14-16.

[Errazti, K.] Emakume Batek. (1952). Zugatz gomutagarrijak. Alderdi, 60, 11.

Etxebarria, I. (arg.). (1997). Sorne Unzueta Utarsus: idazlan guztiak. Labayru; Bilboko Udala.

Etxebarria, I. (2000). Escritoras vascas en el primer tercio del s. XX. In I.M. Zavala (koord.), Breve historia feminista de la literatura española (en lengua catalana, gallega y vasca) (6. lib.) (385.-398. or.). Anthropos.

Euskaltzaindia. (2008). Literatura terminoen hiztegia. Euskaltzaindia.

Fénelon. (1909). De l’éducation des filles. Texte collationné sur l’édition de 1687 avec une introduction et des notes pédagogiques et explicatives à l’usage des institutrices et des instituteurs par Charles Defodon. Hachette. (Lehen edizioa 1881ean argitaratua)

[Fénelon]. (1997). Telemake: Ulizeren semearen gertakuntzak (itzul. J.P. Duvoisin). Kruzeta, E. (arg.). Euskal Editoreen Elkartea. (Jatorrizko obra 1699an argitaratua)

Fernández Fernández, I. (2012). Género, educación activa, lengua y nación en el País Vasco: Julene Azpeitia (1888 – 1980), exponente de una educación vasca en ciernes. Historia de la Educación, 31, 275-297.

Ferrer, J.M. (arg.). (1829). Historia de la monja alférez, Doña Catalina de Erauso, escrita por ella misma e ilustrada con notas y documentos por D. Joaquín María de Ferrer. J. Didot.

García Llansó, A., Pomés, R., Serrano, E. & Opisso, A. (1899). Historia de la mujer contemporánea. Antonio J. Bastinos.

Gasquet, M. (1929). Santa Juana de Arco (itzul. B. Bureba). Ediciones literarias. (Jatorrizko obra 1929an argitaratua) Gasquet, M. (1931). Ce que les femmes disent des femmes. Flammarion.

Goikoetxea Agirre, N. (2022). Tene Mujika emakumea. Pizkundetik ahanzturara: XXI. mendetik ateratako postargazkiak. Eusko Jaurlaritza.

Granja Pascual, J.J. (2000a). Koldo Eleizalde, kazetari. In I. Ariznabarreta, P. Orcasitas, G. Arrien, J. J. Granja & E. Amézaga (arg.), Koldo Eleizalde (163.-182. or.). Eusko Ikaskuntza.

Granja Pascual, J.J. (2000b). Koldo Eleizalderen literatur obra eta Eusko Ikaskuntzarekiko bere harremana. In I. Ariznabarreta, P. Orcasitas, G. Arrien, J.J. Granja & E. Amézaga (arg.), Koldo Eleizalde (183.-237. or.). Eusko Ikaskuntza.

Guerra, J.C. (1924). Los cantares antiguos del euskera. Martín y Mena.

Iztueta. P. (arg.). (2002). Orixe: euskal literaturaren historia laburra. Utriusque Vasconiae.

Jemein, C. (1935). Biografía de Arana-Goiri’tar Sabin e historia gráfica del nacionalismo vasco. Editorial Vasca.

Jemein, K. (1950a). Euzkel-Pizkundia. Euzko-Gogoa, 1(5/6), 6-7.

Jemein, K. (1950b). Euzkel-Pizkundiaren olerkaririk onenak. Euzko-Gogoa, 1(5/6), 1-5.

Jemein, K. (1950c). Euzkel-Pizkundiaren olerkaririk onenak. Euzko-Gogoa, 1(9/10), 1-2.

Jiménez de Aberásturi, J.C. (1999). De la derrota a la esperanza: políticas vascas durante la segunda guerra mundial (1937 – 1947). Herri Ardularitzaren Euskal Erakundea.

Kortazar, J. (1995). Euzkerea eta Yakintza aldizkarietako olerkigintza. Labayru Ikastegia; Zornotzako Udala.

Landa, J. (arg.). (d.g.). La mujer juzgada por los grandes escritores de ambos sexos, o la mujer ante Dios, ante la naturaleza, ante la ley y ante la sociedad. Edición española, refundida y considerablemente aumentada sobre la última edición francesa. Espasa hermanos. (Jatorrizko obra 1847an argitaratua)

Larrañaga, P. (1978). Emakume Abertzale Batza: la mujer en el nacionalismo vasco (1.-3. lib.). Auñamendi.

Méndez, P. (2010). Escritores franceses en El Semanario Murciano: referencias, comentarios y traducciones. In M. Giné & S. Hibbs (arg.), Traducción y cultura. La literatura traducida en la prensa hispánica (1868-98) (169.-183. or.). Peter Lang.

Michelena, L. (1964). Textos arcaicos vascos. Minotauro [= Michelena, L. (2011). J.A. Lakarra & I. Ruiz Arzalluz (arg.), Obras Completas (12. lib., 1.-171. or.). Gipuzkoako Foru Aldundia; UPV/EHU].

Onaindia, A. (1990). Bizkaiko olerkariak. Autoedizioa.

Perez Urraza, K., Bilbao Bilbao, B. & Ezkurdia Arteaga, G. (2022). Emakumeak aberria eginez. Sabino Arana Fundazioa.

Rekalde, I. (2012). Emakume Abertzale Batza: bere ibilbidea aztergai. In B. Bilbao Bilbao, G. Ezkurdia Arteaga, K. Perez Urraza & J. Chueca Intxusta (arg.), Emakumeak, hitza eta bizitza (21.-42. or.). UPV/EHU.

Retolaza, I. (2012). Emakume Abertzale Batza eta emakume idazleak. In B. Bilbao Bilbao, G. Ezkurdia Arteaga, K. Perez Urraza & J. Chueca Intxusta (arg.), Emakumeak, hitza eta bizitza (102.-119. or.). UPV/EHU.

Retolaza, I. (2024). Hitzostea: katebegi literario klasikoen arrasto feministen peskizan. In A. Alvarez Uria, Zuzi iraxegia. Euskal emakume idazleak eta literatura klasikoa (297.-305. or.). Testu Zaharrak.

San Juan Manso, E. (2025). Karmele Erraztiren testuak: corpus osatua eta azalpen laburra. ASJU, 59(2). https://doi.org/10.1387/asju.27563

Solana, E. (1915). Vida y fortuna o arte de bien vivir. El Magisterio Español.

Ugalde Solano, M. (1993). Mujeres y nacionalismo vasco: génesis y desarrollo de Emakume Abertzale Batza (1906 – 1936). UPV/EHU.

Unzueta, S. (1980). Keperin eta Karmele. Zer. Bizkaitarrei Bizkaieraz, 30, 15.

Urkiza, A. (2012). Emakumeak adimenean. In B. Bilbao Bilbao, G. Ezkurdia Arteaga, K. Perez Urraza & J. Chueca Intxusta (arg.), Emakumeak, hitza eta bizitza (79.-101. or.). UPV/EHU.

White, L. (2000). Escritoras vascas del s. XX: aproximación histórica. In I.M. Zavala (koord.), Breve historia feminista de la literatura española (en lengua catalana, gallega y vasca) (6. lib.) (265.-283. or.). Anthropos.

Zavala, A. (1971). Txirritaren bertsoak (1. lib.). Auspoa.