Ezeztapenaren hurrenkera euskal egitura perifrastikoetan: hurbilpen diakroniko-tipologikoa [El orden de la negación en las construcciones perifrásticas en euskera: un enfoque diacrónico-tipológico]

  • Iker Salaberri Izko Universidad Pública de Navarra (UPNA/NUP) [España]
Palabras clave: Historia del euskera escrito, negación, construcción perifrástica, diacronía, tipología

Resumen

Este estudio tiene como objetivo investigar el desarrollo histórico del orden de los verbos principal y auxiliar en oraciones negativas en euskera. En el artículo se muestra, tras realizar un análisis del orden de palabras en textos históricos, que en las oraciones principales se pierde el orden en el que la partícula negativa va entre el verbo principal y el auxiliar (como en ikusi ez zuen), mientras que en las subordinadas dicho orden se mantiene. Se intenta explicar esta asimetría en términos tipológicos y se toman en consideración ciertos factores que afectan al orden de la negación, como el tipo de oración o el dialecto.

Estadísticas

102
La descarga de datos todavía no está disponible.

Referencias

Agirre, J. B. (1978). Confesioco, eta comunioco sacramentuen gañean eracusaldiak. Donostia: Hordago.

Aikhenvald, A. Y. (2010). Imperatives and commands. Oxford: Oxford University Press.

Aldai, G. (2002). The grammaticalization of present and past in Basque (doktore tesia). University of Southern California, Los Angeles.

Aldai, G. (2015). Subordinadas completivas del verbo gertatu ‘ocurrir’ en Haraneder: ¿Subjuntivo extendido o conservación del aoristo perifrástico? FLV, 120, 327-344.

Altube, S. (1920). De sintaxis euskerica. Donostia: Imprenta de Martin, Mena y Compania.

Altzibar, X. (1991). Gabonsariak, El borracho burlado. Gasteiz: Eusko Legebiltzarra.

Añibarro, P. A. (1803). Lora-sorta espirituala, ta propositu santuac vicitza barri bat eguiteco. Tolosa: Don Francisco la Lama.

Anonimoa. (1846). Haurren liburua: meça eta besperac. Baiona: Cluzeau.

Anonimoa. (1906). Euscaldunen eliz-cantac. Bilbo: Villar.

Arana-Martija, J. A. (1986). Betolazaren «Doctrina christiana». Euskera 31, 2, 505-526.

Arrue, G. (1882). Santa Genovevaren vicitza. Tolosa: Pedro Gurrutxaga.

Artzak, A. (1894). Zerurá. Donostia: I. R. Baroja.

Axel, K. (2007). Studies on Old High German syntax. Left sentence periphery, verb placement and verb-second. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/la.112

Axular. (1643). Guero bi partetan partitua eta berecia. Bordele: G. Milanges.

Bailey, C. (1973). Variation and linguistic theory. Washington: Center for Applied Linguistics.

Belapeire, A. (1983). Catechima laburra eta Jesus-Christ goure ginco jaunaren eçagutcia, salvatu içateco (J. L. Davanten edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.

Beriain, J. (1621). Tratado de como se ha de oyr Missa, escrito en romance, y bascuence, lenguages de este obispado de Pamplona. Iruñea: Carlos de Labayen.

Berjes, J. (1867). Berxutako gudua Sarako bestan: lehembicico garhait-saria eraman duen kantua. Baiona: Lamaignère.

Betolatza, J. P. (1596). Doctrina christiana en romance y basquence. Bilbo: Pedro Cole de Ibarra.

Bilbao, G. (2006). Joanes Etxeberri Sarakoaren saiakera-lanak eta latina ikasteko gramatika: edizioa eta azterketa (doktore tesia). Gasteiz: Euskal Herriko Unibertsitatea.

Bilbao, G., Gómez, R., Lakarra, J. A., Manterola, J., Mounole, C. & Urgell, B. (2011). Lazarraga eskuizkribua: edizioa eta azterketa (v. 1.2). Gasteiz: Euskal Herriko Unibertsitatea. http://www.ehu.eus/monumenta/lazarraga/index. html-tik aterea.

Brunet, F. (1884). Jesu Cristoren evanjelioa Juanen araura. Londres: Trinitarian Bible Society.

Bybee, J. (2002). Main clauses are innovative, subordinate clauses are conservative. Consequences for the nature of constructions. In J. Bybee (egilea) & M. Noonan (arg.) Complex sentences in grammar and discourse: essays in honor of Sandra A. Thompson (1-17. or.). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/z.110.02byb

Bybee, J., Perkins, R. & Pagliuca, W. (1994). The evolution of grammar: tense, aspect, and modality in the languages of the world. Chicago: University of Chicago Press.

Campion, A. (1884). Gramática de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskara. Tolosa: Eusebio Lopez.

Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. Cambridge: MIT Press.

Chomsky, N., (1986). Knowledge of language: its nature, origin and use. New York: Praeger.

Coyos, J-B. (2013). Zubererazko istorio, alegia eta ipuin irri-egingarri. Bilbo: Euskaltzaindia.

Crowley, T. & Bowern, C. (2010). An introduction to historical linguistics. Oxford: Oxford University Press.

Dagerre, R. (1823). Othoitce eta cantica espiritualac. Toulouse/Maule: Marchanta.

Daskonagerre, J.-B. (1870). Atheka gaitzeko oihartzunak. Baiona: Lamaignère.

De Rijk, R. P. G. (1969). Is Basque an SOV language?. FLV, 3, 319-351.

Elizalde, F. (1735). Apezendaco dotrina christiana uscáras. Iruñea: Alfonso Burguete.

Etxeberri Ziburukoa, J. (1665). Elicara erabiltceco liburua. Bordele: Mongiron Milang.

Etxepare, B. (1980). Linguae vasconum primitiae (P. Altunaren edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.

Etxepare, R. & Uribe-Etxebarria, M. (2009). Hitz hurrenkera eta birregituraketa euskaraz. ASJU, 43, 335-356.

Euskaltzaindia. (1990). Euskal gramatika: lehen urratsak III (lokailuak). Bilbo: Euskaltzaindia.

Euskaltzaindia. (1999). Euskal gramatika: lehen urratsak V (mendeko perpausak 1). Bilbo: Euskaltzaindia.

Euskaltzaindia. (2002). Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna. Bilbo: Euskaltzaindia.

Euskaltzaindia. (2005). Euskal gramatika: lehen urratsak VI (mendeko perpausak 2). Bilbo: Euskaltzaindia.

Frai Bartolome. (1816). Euscal-errijetaco olgueeta, ta dantzeen neurrizco-gatz-ozpinduba. Iruñea: Joaquin Domingo.

Frajzyngier, Z. (1996). Grammaticalization of the complex sentence: a case study in Chadic. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Gallop, R. A. (1928). Vingt-cinq chansons populaires d’Eskual Herria. Baiona: Musée Basque.

Gazteluzar, B. (1686). Eguia catholicac salvamendu eternalaren eguiteco necessario direnac. Paue: Ioannes Desparatz.

Garibai, E. (1854). Refranes vascongados recogidos y ordenados por Estevan de Garibay y Camalloa. Madril: Jose Rodriguez. Faksmilie edizioa, Valentzia: Librerías «París-Valencia».

Garzia, J. (2014). Puntuazioa egoki erabiltzeko gida: oinarriak, jarraibideak eta aholkuak. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

Givón, T. (1977). The drift from VSO to SVO in Biblical Hebrew: the pragmatics of tense-aspect. In C. N. Li (arg.), Mechanisms of syntactic change (181-254. or.). Austin/Londres: University of Texas Press.

Givón, T. (1979). On understanding grammar. New York: Academic Press.

Goenaga, P. (1980). Gramatika bideetan (bigarren edizioa). Donostia: Erein.

Haranburu, J. (1635). Debocino escuarra mirailla eta oracinoteguia. Bordele: P. de la Covre.

Hock, H. H. (1986). Principles of historical linguistics. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.

Hualde, J. I. & Ortiz de Urbina, J. (2003). A grammar of Basque. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.

Irigoien, A. (1975). Done Miliaga kukullakoa eta euskara. Euskera, 20, 161-194.

Kapanaga, M. O. (1656). Exposicion breue de la doctrina christiana (G. Lacomberen edizioa). Bilbo: Iuan de Azpiroz.

Kardaberatz, A. (1761a). Aita S. Ignacio Loyolacoaren egercicioac beren consideracio ta afectoaquin. Iruñea: A. Castilla.

Kardaberatz, A. (1761b). Eusqueraren berri onac (P. Altuna & E. Zulaikaren edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.

Kardaberatz, A. (1896). Escu liburua ceñean dauden cristauaren eguneroco ejercicioac. Tolosa: Pedro Gurrutxaga.

Kroch, A. (2001). Syntactic change. In M. Baltin & C. Collins (arg.), The handbook of contemporary syntactic theory (699-729. or.). Londres: Blackwell.

Lafitte, P. (1944). Grammaire basque (navarro-labourdin littéraire). Donostia: Elkar.

Laka, M. I. (1990). Negation in syntax: on the nature of functional categories and projections (doktore tesia). Massachussets Institute of Technology, Cambridge.

Laka, M. I. (1991). Sentence negation in Basque. In J. A. Lakarra & I. R. Arzalluz (arg.), Memoriæ L. Mitxelena magistri sacrum, vol. 2 (899-926. or.). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.

Lakarra, J. A. (1984). Bertso bizkaitarrak (1688). ASJU, 18(2), 89-183.

Lakarra, J. A. (1986). Bizkaiera zaharra euskalkien artean. ASJU, 20(3), 639-682.

Lakarra, J. A. (1996). Refranes y sentencias (1596): ikerketak eta edizioa. Bilbo: Euskaltzaindia.

Lardizabal, F. I. (1856). Gramática vascongada. Donostia: Ignacio Ramón Barojaren imprimategia.

Lardizabal, F. I. (1908). Testamentu zar ta berrico condaira (E. Lopezen edizioa). Tolosa: Eusebio Lopez.

Larramendi, M. (1729). El imposible vencido: arte de la lengua bascongada. Salamanca: Antonio Joseph Villagordo Alcáraz.

Larregi, B. (1775). Testamen Çaharreco eta Berrico historioa. Baiona: Fauvet-Duhart.

Lauaxeta. (1931). Bide-barrijak: nuevos rumbos. Bilbo: Emeterio Verdes Achirica.

Leizarraga, I. (1990). Iesus christ gure iaunaren testamentu berria, othoitza ecclesiasticoen forma, catechismea, kalendrera, ABC edo christinoen instructionea (T. Linschmann & H. Schuchardten edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.

Lightfoot, D. (1982). The language lottery. Toward a biology of grammars. Cambridge: MIT Press.

Lizarraga, J. (1868). Jesucristoren evangelio sandua Juanec dacarran guisara (L. L. Bonaparteren edizioa). Londres: Strangeways & Walden.

Lizarraga, J. (1983). Koplak (J. Apezetxearen edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.

Mahn, C. A. F. (1857). Denkmäler der baskischen Sprache. Berlin: Ferdinand Duemmler.

Maiora, F. (2011). Reino de Navarra, euskera: injurias, coplas, frases. Villatuerta: Fernando Maiora Mendia (egilea).

Matsuda, K. (1993). Dissecting analogical leveling quantitatively: the case of the innovative potential suffix in Tôkyô Japanese. Language Variation and Change, 5, 1-34. https://doi.org/10.1017/s095439450000137x

Matsuda, K. (1998). On the conservatism of embedded clauses. Theoretical and applied linguistics at Kobe Shoin, 1, 1-13.

Mendiburu, S. (1747). Cer den, ta ceiñ ona Jesus-en Bihotzaren debocioa. Donostia: Bartholomé Riesgo Montero.

Mendiburu, S. (1765). Euscaldun onaren viciera. Iruñea: Martin Joseph Rada.

Mendizabal, I. (1908). Manual de conversación castellano-euskera. Tolosa: Eusebio Lopez.

Mikelestorena, J. (1751). Cerura nayduenac ardezaquean, vide erraza. Iruñea: Longás.

Mitchell, T. F. (1956). An introduction to Egyptian colloquial Arabic. Oxford: Clarendon Press.

Mitxelena, K. (1964). Textos arcaicos vascos. Madril: Ediciones Minotauro.

Mitxelena, K. (1978). Miscelánea filológica vasca I. FLV, 29, 205-228.

Mounole, C. (2011). Le verbe basque ancien: étude philologique et diachronique (doktore tesia). Euskal Herriko Unibertsitatea, Gasteiz.

Muxika Egaña, E. (1914). Antontxo (Gipuzkeraz): umientzako ipuyak. Bilbo: Euzko-Gastedija.

Ortiz de Urbina, J. (1987). Operator movement and verb second phenomena in Basque. ASJU, 21(2), 321-355.

Osgood, C. & Sebeok, T. (1954). Psycholinguistics: a survey of theory and research problems. Journal of Abnormal and Social Psychology, 49(4-2), 1-203.

Otxoa de Arin, J. (1713). Doctrina christianaren explicacioa. Donostia: Pedro de Ugarteren etxean.

Poplack, S. (1997). The sociolinguistic dynamics of apparent convergence. In G. R. Guy, C. Feagin, D. Schiffrin & J. Baugh (arg.), Towards a social science of language, vol. 2. Social interaction and discourse structures (285-310. or.). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/cilt.128

Reguero-Ugarte, U. (2013). Word order. In M. Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto-Basque. Language-internal and typological approaches to linguistic reconstruction (429-485. or.). Frankfurt am Main: Peter Lang. https://doi.org/10.3726/978-3-653-02701-3

Reguero-Ugarte, U. (2017). XVIII. mende erdialdeko Etxalarko dotrina. FLV, 124, 355-367.

Santazilia, E. (2015). Garai arkaikoko euskara nafarraren lekukotasun berriak: gehiketak eta zuzenketak F. Maioraren liburuari. FLV, 119, 109-146.

Santazilia, E. (2016). Zaraitzueraren lekukotasunak xviii. mende bukaeran: hiru testu zahar eta autore berri bat. FLV, 121, 67-120.

Salaberri, P. (2004). Artatzako euskal testua: transkripzioa eta hizkuntza azterketa. FLV, 97, 537-554.

Salaberri P. & Urrizola, R. (2008). Hiriberri Arakilgo predikuak I: transkripzioa eta azterketa. FLV, 108, 263-290.

Sarasola, I. (1983). Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU, 17, 69-212.

Stockwell, R. P. & Minkova, D. (1991). Subordination and word order change in the history of English. In D. Kastovsky (arg.), Historical English syntax (367-408. or.). Berlin/New York: Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110863314.367

Suarez d’Aulan, L. (1740). Catichima edo fediaren eta guiristino-eguien explicacione laburra. Paue: Dugue & Desbaratz.

Tartas, J. (1666). Onsa hilceco bidia. Ortheze: Jacques Rovyer.

Tartas, J. (1672). Arima penitentaren occupatione devotaq. Ortheze: Jacques Rovyer.

Telletxea, J. I. (1990). Escritos breves: edición conmemorativa en el tercer centenario del nacimiento del P. Larramendi. Donostia: Argitalpen eta Publikapenen Gipuzkoar Erakundea.

Txillardegi. (2005). Labartzari agur. Donostia: Elkar.

Ubillos, J. A. (1785). Christau doctriñ berri-ecarlea. Tolosa: Francisco de la Lama.

Ulibarri, K. (2011). 1619. urtean Sevillan argitaraturiko bertsoak: cancion en lengua vascongada o vizcayna que contiene la sustancia deste sermon. ASJU, 45(1), 361-385.

Urkixo, J. (1907). Obras vascongadas del doctor labortano Joannes d’Etcheberry (1712). Paris: Paul Geuthner.

Urrizola, R. (2007). El euskera en Pueyo. FLV, 105, 299-302.

Urte, P. (1900). Grammaire cantabrique basque. Bagnères-de-Bigorre: Imprimerie D. Bérot.

Voltoire. (1684). Tresor des trois langues: françoise, espagnole et basque. Baiona: Paul Fauvet.

Zipf, G. K. (1949). Human behavior and the principle of least effort. An introduction to human ecology. Cambridge: Addison-Wesley Press.

Zuazo, K. (2008). Euskalkiak: euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.

Publicado
2018-06-04
Cómo citar
Salaberri Izko, I. (2018). Ezeztapenaren hurrenkera euskal egitura perifrastikoetan: hurbilpen diakroniko-tipologikoa [El orden de la negación en las construcciones perifrásticas en euskera: un enfoque diacrónico-tipológico]. Fontes Linguae Vasconum, (125), 55-83. https://doi.org/10.35462/FLV125.2