El origen del afijo de plural -it-

  • José Fernando Domene Verdú [España]

Resumen

Ninguna de las hipótesis que se han propuesto sobre el afijo de plural -it- explica su origen de forma satisfactoria. En el presente artículo, después de citar estas hipótesis y señalar sus inconvenientes, se analizan todos los posibles afijos originales de -it- , se descartan los que hipotéticamente hubieran originado un afijo distinto de -it- y también se descarta el único afijo original que sería posible según las leyes fonéticas vascas, el sufijo -ki-, debido a que su evolución fonética hubiera sido excesivamente compleja. Finalmente, se llega a la conclusión de que la única solución viable que explica el origen del afijo -it- consiste en la utilización de una flexión de otro verbo, concretamente la flexión de 3ª persona singular del antiguo verbo itu = ‘tener’, para expresar la 3ª persona plural de ukan como una forma arcaica de expresión del plural.

Estadísticas

37
La descarga de datos todavía no está disponible.

Referencias

AZKARATE, M. y ALTUNA, P., 2001, Euskal morfologiaren historia, Elkarlanean, Donostia.

AZKUE, R. M. de, 1905-1906, Diccionario vasco-español-francés, I-II, A. Mame, Bilbao/Tours, reproducido por La Gran Enciclopedia vasca, Bilbao, 1969, 2ª ed., reproducido por Euskaltzaindia, Bilbao, 1984.

AZKUE, R. M. de, 1918, "Fonética vasca", 1. Congreso de estudios vascos, Oñate, 1, pp. 456-480.

AZKUE, R. M. de, 1923-1925, "Morfología Vasca", Euskera, IV-VI, Bilbao, en Morfología Vasca (gramática básica dialectal del euskera), La Gran Enciclopedia Vasca , Bilbao, tomos I y II, 1969, 2ª ed.

AZKUE, R. M. de, 1930-1931, "Primer apéndice de morfología vasca (conjugación del verbo guipuzcoano)", Euskera, XII (pp. 87-206), XIV (pp. 197-223), Bilbao, en Morfología Vasca (gramática básica dialectal del euskera), La Gran Enciclopedia Vasca , Bilbao, tomo III, 1969, 2ª ed.

BÄHR, G., 1926-1935, "Estudio sobre el verbo guipuzcoano", Revista Internacional de Estudios Vascos, París-San Sebastián.

BETOLAZA, Juan, [J. Betolaça], 1596, Doctrina christiana en romance y en basquence, Bilbao, Imp. por Pedro C. de Ybarra; ed. por L. Michelena en el Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, XI, 1, 1955, pp. 92-100.

CAMINO, Iñaki (ed.), 1998, Nafarroako hizkerak. Nafarroako Euskal Dialektologiako Jardunaldietako Agiriak. Iruñea, 1997ko azaroa (24-28), Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea.

CASTAÑOS GARAY, Florentino, 1979a, El euzkera y otras lenguas, Bilbao, Publicaciones de la Diputación Foral del Señorío de Vizcaya.

CASTAÑOS GARAY, Florentino, 1979b, La formación del plural en la lengua vasca, Bilbao, Publicaciones de la Diputación Foral del Señorío de Vizcaya.

COSERIU, Eugenio, 1977, El hombre y su lenguaje: estudios de teoría y metodología lingüística, Madrid, Gredos, 1985.

DOMENE VERDÚ, J. F., 2005, Lingüística y matemáticas: El proceso de formación de la estructura morfológica verbal de la lengua vasca, tesis doctoral inédita defendida en la Universidad del País Vasco el 24-10-2005.

ECHAIDE, Ana Mª, 1974, "Ordenación cartográfica del Erizkizundia", Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', pp. 113-174.

ECHAIDE, Ana Mª, 1984, Erizkizundi Irukoitza, Bilbao, Euskaltzaindia-Academia de la lengua vasca, Iker 3.

EUSKALTZAINDIA, 1925-1930, "Erizkizundi irukoitza (Herriz-Herri)", Euskera, VI-XI, "Erizkizundi irukoitzari Bizkaiak erantzun diona", Euskera VI (IV), (1925), pp. 16-36; VII (I), (1926), pp. 38-56; VII (II), (1926), pp. 45-59; XI, (1930), pp. 62-71.

EUSKALTZAINDIA, 1987, Euskal gramatika: lehen urratsak II, Bilbao, Euskaltzaindia.

GAMINDE, Iñaki, 1984, Aditza Bizkaieraz, 3 tomos, Iruñea, Udako Euskal Unibertsitatea.

GAMINDE, Iñaki, 1985, Aditza. Ipar eta Goi Nafarrera, 3 tomos, Iruñea, Udako Euskal Unibertsitatea.

GÓMEZ, R. y SAINZ, K., 1995, "On the origin of the finite forms of the Basque Verb", en J. I. HUALDE, J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (ed.), Towards a History of the Basque Language. Serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Filadelfia, pp. 235-273. https://doi.org/10.1075/cilt.131.10gom

GORROTXATEGI, Joaquín y LAKARRA, Joseba Adoni, "Nuevas aportaciones a la reconstrucción del Protovasco", en Francisco VILLAR & José ENCARNAÇAO (eds.), La Hispania prerromana (Actas del VI Coloquio sobre Lenguas y Culturas prerromanas de la Península Ibérica, Coimbra, 13-15 de octubre de 1994), Salamanca, Universidad de Salamanca, 1996.

HEATH, Jeffrey, 1977, "Remarks on Basque verbal morphology", en W. A. DOUGLASS Jr.,

R. ETULAIN yW. H. JACOBSEN (eds.), Anglo-american contributions to Basque studies. Essays in honor of Jon Bilbao, Reno, Univ. of Nevada, pp. 193-201.

HUALDE, J. I.; LAKARRA, J. A. y TRASK, R. L. (eds.), 1995, Towards a History of the Basque Language, Serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publish - ing Company, Amsterdam/Filadelfia. https://doi.org/10.1075/cilt.131

LACOMBE, G., 1924, "La langue basque", en MEILLET, Antoine y COHEN, Marcel (dir.), Les langues du Monde, Editions Slatkine, Genève-París, reimpr. 1981.

LACOMBE, G., 1936, "Schuchardt et la Morphologie Basque", Revista Internacional de Estudios Vascos, XXVI.

LAFITTE, P., Abbé, 1944, Grammaire basque (Navarro-laburdin littéraire), Amis du Musée Basque, Bayonne, 1962, 2ª ed., reproducido por Elkar, Donostia-San Sebastián, 1979; reproducido por Elkar, Donostia/Baiona, 1995.

LAFITTE, P., 1949, "Reflexions sur l'origine des préfixes pronominaux dans le verbe basque", Eusko Jakintza, Revue des Études Basques-Revista de Estudios Vascos, III, Bayona, pp. 61-72.

LAFON, R., 1944, Le système du verbe basque au XVIème siècle, 2 vol., publications de l'Université de Bordeaux, 5, Bordeaux, Delmas, 2 vols.; reproducido por Elkar, Donostia-San Sebastián, 1980; Elkar, Donostia/Baiona, 1995.

LAFON, R., 1949, recensión a "H. Schuchard. Primitiae Linguae Vasconum", traducción de J. IRIGARAY, Bulletin Hispanique, Annales de la Faculté des Lettres de Bordeaux, LI, pp. 426-429, Burdeos.

LAFON, R., 1952, "Études basques et caucasiques", Acta Salmanticensia, Filosofía y Letras, 5, pp. 5-91, Salamanca, Universidad de Salamanca.

LAFON, R., 1954, "Comportement syntaxique, structure et diathèse du verbe basque", Bulletin de la Société de Linguistique, 50, París, pp.190-220.

LAFON, R., 1955, "Remarques complémentaires sur la structure du verbe basque", Bulletin de la Société de Linguistique de Paris, 51, París, pp. 148-175.

LAFON, R., 1960, "La lengua vasca", Enciclopedia Lingüística Hispánica, t. II, Madrid, pp. 67-97.

LAFON, R., 1973, "La langue basque", Bulletin du Musée Basque, pp. 58-116.

LARRAMENDI, M. de, 1729, El imposible vencido. Arte de la lengua bascongada, Antonio Joseph Villagordo Alcaraz, Salamanca; reproducido por Donostia-Hordago, San Sebastián, 1979.

LARRAMENDI, M. de, 1745, Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín, San Sebastián, Bartholomé Riesgo y Montero, Pío de Zuazua, Donostia-San Sebastián, 1853, 2ª ed.

MICHELENA, L., 1957, "Las antiguas consonantes vascas", en D. CATALÁN (ed.), Miscelánea a André Martinet, La Laguna, Tenerife, I, pp. 113-157; reproducido MICHELENA, L., Sobre historia de la lengua vasca, Donostia-San Sebástian, Diputación Foral de Guipúzcoa, 1988; reproducido L. MICHELENA, "The ancient Basque Consonants", en J. I. HUALDE, J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (eds.), Towards a History of the Basque Language, en la Serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, Amsterdam/Filadelfia, John Benjamins Publishing Company, 1995, pp. 101-135. https://doi.org/10.1075/cilt.131.05mic

MICHELENA, L., 1961, Fonética histórica vasca, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián, 1977, 2ª ed.; 1985, 3ª ed.

MICHELENA, L., 1964a, Textos arcaicos vascos, Madrid; reproducido por Diputación Foral de Guipúzcoa, Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", 11, Donostia-San Sebastián, 1989.

MICHELENA, L., 1964b, Sobre el pasado de la lengua vasca, San Sebástian, Editorial Auñamendi; reproducido en "Sobre historia de la lengua vasca", Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", 10, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebástian, 1988.

MICHELENA, L., 1974, "El elemento latino-románico en la lengua vasca", Fontes Linguae Vasconum, VI, 17, Pamplona, pp. 183-209

reproducido en MICHELENA, L., Palabras y textos, Universidad del País Vasco, Vitoria, 1987, pp. 195-219.

MICHELENA, L., 1985, Lengua e historia, Paraninfo, Madrid.

MICHELENA, L., 1987b, "Lengua común y dialectos vascos", Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", XV, 1981, pp. 291-303; reproducido en MICHELENA, L., Palabras y textos, Universidad del País Vasco, Vitoria, pp. 35-55.

MICHELENA, L., 1987c, Palabras y textos, Universidad del País Vasco, Vitoria.

MICHELENA, L., 1988, "Sobre historia de la lengua vasca", Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", 10, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebástian.

OCHOA DE CAPANAGA, Martín, 1656, Capanagaren Doctrinea, ed. por E. S. Dogson, Viseo, 1983.

SCHUCHARDT, H., 1893, Baskische Studien über die Enststehung der Bezugsformen des baskischen Zeitworts, Wien, F. Tempsky; Denkschriften der K.K. Akademie der Wissenschaften, 43, Wirklichen Mitglieder des Kais. Akademie der Wissenchaften, Wien; reproducido por GOENAGA, A. (trad.), "Sobre la formación de las flexiones de relación del verbo vasco", Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, XXVIII, 2/3, París-San Sebastián, 1972, pp. 217-337.

SCHUCHARDT, H., 1923, Primitiae Linguae Vasconum. Einführung ins Baskische, Universidad de Salamanca, Salamanca, 1947.

TRASK, R. L., 1977, "Historical syntax and Basque verbal morphology: Two hypotheses", in W. A. DOUGLAS; R. W. ETULAIN y W.H. JACOBSEN (eds.), Anglo-American contributions to Basque stydies. Essays in honor of Jon Bilbao, Univ. of Nevada, Reno, pp. 203-217.

TRASK, R. L., 1981, "Basque verbal morphology", Euskalarien Nazioarteko Jardunaldiak, Iker-1, Euskaltzaindia, Bilbao, pp. 285-306.

TRASK, R. L., 1995, "On the history of the non-finite verb forms in Basque", in J. I. HUALDE; J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (eds.), Towards a History of the Basque Language, Serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company , Amsterdam/Filadelfia, pp. 207-234. https://doi.org/10.1075/cilt.131.09tra

TRASK, R. L., 1997, The History of Basque, London and New York, Routledge.

TXILLARDEGI [ÁLVAREZ EMPARANTZA, José L.] (dir.), Euskal Dialektologiaren Hastapenak, Iruñea-Pamplona, Udako Euskal Unibertsitatea, 1983.

UHLEMBECK, C. C., 1909-1910, "Contribution à une phonétique comparative des dialectes basques", Revista Internacional de Estudios Vascos, III (1909), pp. 465-503

y IV (1910), pp. 65-118, París, Paul Geuthner/Honoré Champion, 1909-1910. https://doi.org/10.25291/VR/1910-VLR-118

UHLEMBECK, C. C., 1925, recensión a "H. Schuchardt. Primitiae Linguae Vasconum, Einführung ins Baskische, Hall Max Niemeyer, 1923", Revista Internacional de Estudios Vascos, XVI, París-San Sebastián, 365-368.

URKIZU, Patricio, 1991, Introducción a la Filología Vasca, Madrid, Universidad Nacional de Educación a Distancia.

YRÍZAR, P. de, 1947, "Formación y desarrollo del verbo auxiliar vasco", Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, a o III, 4, San Sebastián, pp. 427-494.

YRÍZAR, P. de, 1981, Contribución a la dialectología de la lengua vasca, 2 tomos, Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián.

YRÍZAR, P. de, 1992, Morfología del verbo auxiliar vizcaíno (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

YRÍZAR, P. de, 1992, Morfología del verbo auxiliar altonavarro septentrional (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia

YRÍZAR, P. de, 1992, Morfología del verbo auxiliar altonavarro meridional (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

YRÍZAR, P. de, 1992, Morfología del verbo auxiliar roncalés (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

YRÍZAR, P. de, 1997, Morfología del verbo auxiliar labortano (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

YRÍZAR, P. de, 1999, Morfología del verbo auxiliar bajonabarro occidental (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

YRÍZAR, P. de, 2002, Morfología del verbo auxiliar bajonabarro oriental (Estudio dialectológico), Bilbao, Bilbo Bizkaiko Kutxa-Euskaltzaindia.

ZUAZO, Koldo, "Nafarroako euskal hizkerak", en CAMINO, Iñaki (ed.), Nafarroako hizkerak. Nafarroako Euskal Dialektologiako Jardunaldietako Agiriak. Iruñea, 1997ko azaroa (24-28), Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, 1998, pp. 1-22.

Publicado
2007-04-30
Cómo citar
Domene Verdú, J. F. (2007). El origen del afijo de plural -it-. Fontes Linguae Vasconum, (104), 33-58. https://doi.org/10.35462/flv104.2