Hiru euskal testu argitara: Getariako eskutitzak (1796 -1797) [Salen a la luz tres textos vascos: cartas de Getaria (1796-1797)]
Resumen
En este artículo presento tres textos vascos desconocidos hasta ahora: cartas de Getaria (Gipuzkoa) escritas a José Segura entre los años 1796-1797. Son tres cartas que muestran la misma estructura; primeramente, escribe la esposa María Francisca Mendizabal en castellano, y después su cuñada María Curuza Mendizabal en vasco. Una vez aclarado el origen de los remitentes-destinatarios y otros nombres que aparecen en la correspondencia, presento la edición de las cartas y el análisis lingüístico de los fragmentos escritos en vasco. Ahora tenemos algunos testimonios vascos de Getaria, y además, de un género de texto (cartas privadas) que tiende a reflejar el habla oral de aquella época.
Estadísticas
Referencias
Agirre, J. (1803). Confesioco eta comunioco sacramentuen gañean eracusaldiac. Francisco Lama.
Agirrebeña, A., Maiz, B., Muniozguren, F., Sarasua, A. & Zabaleta, M. (2007). Zarautz hizketan. Zarauzko Udala.
Agirrebeña, A., Sarasua, A. & Zabaleta, M. (2017). Getaiko euskera. Getariako Udala.
Altuna, F. & Miranda, P. (1995). Irungo Udaleko zazpi agiri euskaraz (1721). ASJU, 29(2), 527-544. https://doi.org/10.1387/asju.8491
Altuna, P. (2002). Errexilko euskara duela 200 urte. Euskera, 47(1), 73-82.
Altuna, P. & Lakarra, J.A. (1990). Manuel Larramendi. Euskal testuak. Andoaingo Udala.
Alzola, N. (1966). Miscelánea. BAP, 22(1), 257-282.
Anonimoa. (d.g.). Salmo Misererea [Ale mikrofilmatua].
Arejita, A. & Alberdi, M. (1985). Amilletaren dotrinea. Litterae Vasconicae, 3, 9-68.
Ariztimuño, B. (2020). Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara. In I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde & K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre (57.-66. or.). UPV/EHU.
Bilbao, G. & Lakarra, J.A. (2014). Elduaingo bertso iraingarriak. In R. Gómez, B. Ariztimuño, G. Bilbao, I. Camino, J.A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole, U. Reguero & E. Zuloaga (arg.), Euskal testu zaharren bilduma berria. [Eskuizkribu argitaragabea]. UPV/EHU.
Camino, I. (2000). Abiaburu bat Donostiako euskera aztertzeko. In K. Zuazo (arg.), Dialektologia gaiak (51.-81. or.). Arabako Foru Aldundia.
Camino, I. (2019). An overview of Basque dialects. In L. Grenoble, P. Lane & U. Røyneland (arg.), Linguistic minorities in Europe online. De Gruyter Mouton. https://doi.org/10.1515/lme.9497680
Camino, I. (2022). Aztergaiak Ipar Euskal Herriko euskararen berrikuntzez. UPV/EHU.
Charta sarea. (2013). Criterios de edición de documentos hispánicos (Orígenes-siglo XIX) (2013ko apirileko bertsioa). https://www.redcharta.es/criterios-de-edicion/
Donostiako Elizbarrutia. (2024). Donostiako Elizbarrutiaren Artxibo Historikoa. https://artxiboa.mendezmende.org/eu/busque-partidas-sacramentales.html
Duhalde, M. (2023). Lapurdiko itsas hegiko euskararen azterketa dialektologikoa. [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. http://hdl.handle.net/10810/62663
EHHA = Euskaltzaindia (2014)
EKC = Euskara Institutua (2013)
Elosegi, X. (2019). Le Dauphin: 1757ko gutuneriari buruzko osagarriak eta gogoetak, «Othoi çato etchera» (Iker, 36). Euskaltzaindia.
Errezilgo sermoia (1802) = Altuna, P. (2002)
Etxebarria, N. (2007). 1708ko eskuizkribu argitaratubakoa bizkaieraz: edizinoa eta hizkerearen azterketea. Euskalingua, 11, 67-94.
Euskaltzaindia. (2014). Euskararen Herri Hizkeren Atlasa [EHHA]: 6., 9. eta 10. liburukiak. Euskaltzaindia.
Euskara Institutua. (2013). Euskal Klasikoen Corpusa (EKC). UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/
Irizar, P. (1992). Morfología del verbo auxiliar alto navarro septentrional I. Euskaltzaindia.
Kardaberatz, A. (1744). Kristabaren bizitza (1. argitalpena) [Bittor Hidalgoren transkripzioa: Klasikoen Gordailua]. https://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/K/KardaberazKristabaI.htm
Lakarra, J.A. (1985). Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia. ASJU, 19(1), 235-282. https://doi.org/10.1387/asju.7685
Lakarra, J.A. (1987). Oikiako dotrina (1759). ASJU, 21(2), 515-564. https://doi.org/10.1387/asju.7857
Lakarra, J.A. (2008). Vida con/y libertad: sobre una coordinación arcaica y la autenticidad de «Urthubiako Alhaba». ASJU, 42(1), 83-100. https://doi.org/10.1387/asju.2301
Lakarra, J.A., Manterola, J. & Segurola, I. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia.
Lamikiz, X. (2010). Trade and trust in the eighteenth-century Atlantic world: Spanish merchants and their overseas networks. Boydell Press; Royal Historical Society.
Lamikiz, X. (2015). Le Dauphin itsasontziaren testuinguru historikoa: Louisbourgeko euskaldunak, ekonomia atlantiarra eta gerra (1713-1758). Lapurdum [ale berezia], 2, 17-43. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2546
Larramendi, M. (1740; 1747) = Altuna & Lakarra (1990)
Lardizabal, F. I. (1855) = Urgell (1995, 1996)
Leturiaga, O. (2022). Juan Irazusta. Pertsona, garaia eta idazlana. Eusko Jaurlaritza.
Madariaga, J., Azpiazu, J.A. & Elortza, J. (2009). XVIII. eta XIX. mendeetako Azpeitiko euskal testu batzuk. FLV, 110, 5-45. https://doi.org/10.35462/flv110.1
Martínez-Areta, M. (2013). Demonstratives and personal pronouns. In M. Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto-Basque. Language internal and typological approaches to linguistic reconstruction (283.-321. or.). Peter Lang.
Mitxelena, K. (1964). Textos arcaicos vascos. Minotauro.
Mitxelena, K. (2011). Fonética histórica vasca. In J.A. Lakarra & I. Ruiz Arzalluz (arg.), Obras completas (vol. VI). UPV/EHU. (Jatorrizko obra 1961ean argitaratuta)
Mitxelena, K. & Sarasola, I. (1987-2005). Orotariko Euskal Hiztegia. Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&-task=bilaketa&Itemid=1694&lang=eu
Mounole, C. (2020). Lazarraga Eskuizkribuaren gramatika. In G. Bilbao, R. Gómez, J.A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole & B. Urgell (arg.). Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. I. Sarrera, gramatika, hiztegia eta adizkitegia. UPV/EHU.
Mounole, C. & Gómez, R. (2018). Euskara zahar eta klasikoa. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J.A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (469.-541. or.). Eusko Jaurlaritza.
Mounole, C. & Lakarra, J.A. (2018). Euskara arkaikoa. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J.A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (345.-468. or.). Eusko Jaurlaritza.
Murugarren, L. (1984). Una plática del Goyerri. ASJU, 18(2), 185-197. https://doi.org/10.1387/asju.7659
OEH = Mitxelena, K. & Sarasola, I. (1987-2005)
Ondarra, F. (1984). Zegamako Doctrina Christiana (1741). ASJU, 18(2), 3-62. https://doi.org/10.1387/asju.7653
Otaegi, B. (1993). Felipe Agustin Otaegui Beizamako erretorearen eskuizkribuak (1767-1840). [Doktore-tesia, UPV/EHU]. Eusko Jaurlaritza. https://www.euskadi.eus/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Beatriz_Otaegi_TESIA.pdf
Otxoa Arin, J. (1713). Doctrina Christianaren explicacioa Villa Franca Guipuzcoaco onetan euscaraz itc eguiten dan moduan. Pedro de Ugarte.
Padilla-Moyano, M. & Videgain, X. (2015). Le Dauphin: euskarazko gutunak (1757). Lapurdum [ale berezia], 2, 95-160. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2561
Pagola, R.M., Beola, A., Iribar, I. & Iribar, J.J. (1993). Bonaparte Ondareko eskuizkribuak: gipuzkera (5. alea). Deustuko Unibertsitatea.
Santazilia, E. (2017). Artxibora itzultzearen garrantziaz. Maria Angela de Txakartegiren 1775eko gutuntxoa. Lapurdum, 17, 271-281. https://doi.org/10.4000/lapurdum.3584
Sarasola, I. (1983). Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU, 17, 69-212. https://doi.org/10.1387/asju.7614
Satrustegi, J.M. (1979). Plática vasca del año 1778 en un proceso de Fuenterrabía. FLV, 32, 287-302. https://doi.org/10.35462/flv32.7
Satrustegi, J.M. (1983a). Epistolario vasco del siglo XVIII. ASJU, 17, 3-24. https://doi.org/10.1387/asju.7608
Satrustegi, J.M. (1983b). Lasarteko bertso paper zahar bat (1716). In Piarres Laffiteri omenaldia (571.-581. or.). Euskaltzaindia.
Segurola, K. (2013). Oikiako dotrinak: F. Antonio Agirre Gabiria. Lapurdum, 17, 223-153. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2466
Ubillos, J.A. (1785). Christau doctriñ berri-ecarlea christauari dagozcan Eguia sinisbeharren-berria dacarrena. Francisco Lama.
Ugarte, J.L. & Aldekoa, I. (2007). Antzerkiaren transkripzioa eta hainbat ohar. Egan, 60(1-2), 73-91.
Ulibarri, K. (2015). Dotrinazko sermoitegia: galduriko hizkerak eta dialektologia historikoa. [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. http://hdl.handle.net/10810/15971
Urgell, B. (1995). Testamentu Zarreko kondaira (I). Francisco Ignacio Lardizabal. Euskal Editoreen Elkartea.
Urgell, B. (1996). Testamentu Berriko kondaira (II). Francisco Ignacio Lardizabal. Euskal Editoreen Elkartea.
Urgell, B. (2018). Lehen euskara modernoa. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J.A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (543.-657. or.). Eusko Jaurlaritza.
Uribe-Etxebarria, O. (2008). «Euskerazko doktrinia Anzuelako berba moduan» (1825). ASJU, 42(2), 139-209. https://doi.org/10.1387/asju.5706
Urkizu, P. (2009). Un texto olvidado del siglo XVII: Sumario brebea... (Azkoitia, 1614). Revista de Lenguas y Literaturas Catalana, Gallega y Vasca, 14, 207-217.
Zuazo, K. (2006). Deba ibarreko euskara. Dialektologia eta tokiko batua. Badihardugu Euskara Elkartea.
Zuazo, K. (2014). Euskalkiak. Elkar.
Zuloaga, E. (2019). Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. http://hdl.handle.net/10810/49846
Derechos de autor 2024 Olatz Leturiaga Angoitia
Esta obra está bajo licencia internacional Creative Commons Reconocimiento-NoComercial 4.0.
