An introduction to Basque aspiration: the contribution of onomastics [Euskal hasperenerako sarrera: onomastikaren ekarpena]

  • Patxi Salaberri Zaratiegi Nafarroako Unibertsitate Publikoa (UPNA/NUP) & Euskaltzaindia [Espainia]
  • Iker Salaberri Izko Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) [Espainia]
Gako-hitzak: hasperena, hasperena galtzea, euskal toponimia, fonologia, tipologia, euskararen historia

Laburpena

Lan honetan egileek, lehenik, euskal aspirazioa hitzaren esparruan zein lekunetan ager daitekeen erakusten dute. Ondoren, aipatu soinuak dituen murrizketak azaltzen dituzte eta, euskararen hasperena etimologikoa ez dela uste duten hizkuntzalari bakanen iritziak eman eta gero, hasperenaren iturriak zerrendatzen dituzte. Jarraian aspirazioaren galeraz hitz egiten dute, eta h franko erakusten dituen Arabako Erdi Aroko toponimia nagusia egungo erabilerarekin eta autoreek esan dutenarekin zer neurritan datorren bat aztertzen dute. Aintzat hartzen dira, orobat, <h> duten Errioxako eta Gipuzkoako zenbait leku izen zahar. Azkenik, ondoriotako, aspiraziora daramaten bilakaera guztiak gertakari bakartzat hartzeko dagoen aukera aipatzen da, eta gure hizkuntzaren ikerketarako onomastika, dialektologia eta tipologia datuen azterketak duen garrantzia nabarmentzen.

Estatistikak

130
##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

Academy of The Basque Language, Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. It can be consulted in .

Ayerbe, M.ª R. & Elorza, J., 2008, Archivo Municipal de Zestoa (1338-1520), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 136.

Bähr, G., 1948, Baskisch und Iberisch, Baiona: Eusko Jakintza, 2. There exists a Spanish version translated in 2016 by Joakin Gorrotxategi with the collaboration of José María Vallejo and Carlos García Castillero. See <https://web-argitalpena.adm.ehu.es/listaproductos.asp?IdTopics>.

Camino, I., 2015a, Oztibarreko mintzoaz eta haren lexikoaz, Fontes Linguae Vasconum, 119, 5-60.

Camino, I., 2015b, Amiküzeko heskuararen egitura lektala, in I. Epelde (ed.), Euskal hizkera eta dialektoak gaur egun, special issue of Lapurdum, 27-79. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2645

Díaz Bodegas, P., 1998, Libro de visita del licenciado Martín Gil, Logroño, Diócesis de Calahorra y la Calzada - Logroño.

Díaz de Durana, J. R., 1994, .lava en la Baja Edad Media a través de sus textos, Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 54.

Elorza, J. C., 1967, Ensayo topográfico de epigrafía romana alavesa, Estudios de Arqueología Alavesa, 2, 119-185.

Enríquez, J. et al., 1994, Colecci.n documental del Archivo Municipal de Orduña (1271-1510). Tomo I, Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 52.

Felones, R., 1982, Contribución al estudio de la iglesia navarra del siglo XIII: el libro del rediezmo de 1268 (II). Transcripción e índices, Pr.ncipe de Viana, 166-167, 623-713.

García Andreva, F., 2010, El becerro galicano de San Millán de la Cogolla. Edición y estudio; Aemilianense, San Millán de la Cogolla, Cilengua. Instituto Orígenes del Español. Now it is available on-line: <http://www.ehu.eus/galicano/>.

Gavel, H., 1920, .l.ments de phon.tique basque, Revista Internacional de Estudios Vascos, 12.1.

Goicolea, F. J., 1998, Archivo Municipal de Salvatierra-Agurain. Tomo II. (1401-1450), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 83.

Goñi, J., 1997, Colección Diplom.tica de la Catedral de Pamplona. 829-1243, Pamplona/Iruñea, Gobierno de Navarra.

Gorrotxategi, J., 1984a, Onomástica indígena de Aquitania, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU.

Gorrotxategi, J., 1984b, Acerca de Helasse teónimo indígena atestiguado en Miñano Mayor (Álava), Veleia, 1, 261-265.

Gorrotxategi, J., 1995, Los Pirineos entre Galia e Hispania: las lenguas, Veleia, 12, 181-234.

Gorrotxategi, J., 2002, Las lenguas de los Pirineos en la Antigüedad, Els substrats de la llengua catalana: una visió actual, Barcelona, Societat Catalana de Llengua y Literatura, Institut d’Estudis Catalans, 75-101.

Gorrotxategi, J., 2015, Akitaniera eta euskara, in B. Fernandez and P. Salaburu (eds.), Ibon Sarasola, Gorazarre. Homenatge, Homenaje, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, 291-302.

Grimm, J., 2009 [1848], Geschichte der deutschen Sprache, Volume 1, Cambridge, Cambridge University Press.

Hualde, J. I., 2015, Dialektologia dinamikoa, in I. Epelde (ed.), Euskal hizkera eta dialektoak gaur egun, special issue of Lapurdum, 125-153. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2656

Hurch, B., 1987, On Aspiration. With Special Reference to Basque, in P. Salaburu (ed.), Euskal morfosintaxia eta fonologia eztabaida gaiak, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, 31-52.

Hurch, B.,1988, Über Aspiration. Ein Kapitel aus der natürlichen Phonologie, Tübingen: Gunter Narr Verlag, Ergebnisse und Methoden moderner Sprachwissenschaft, 23.

Igartua, I., 2001, La aspiración en vasco: ensayo tipológico y diacrónico, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 35(1), 185-213.

Igartua, I., 2002, Euskararen hasperena ikuspegi tipologiko eta diakronikotik, in X. Artiagoitia, P. Goenaga and J. A. Lakarra (eds.), Erramu Boneta. Festschrift for Rudolf P.G. de Rijk, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, Suplementos del Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 44, 367-390.

Igartua, I., 2006, Del origen de la aspiración como elemento morfofonológico en vasco, in J. A. Lakarra and J. I. Hualde (eds.), Studies in Basque and Historical linguistics in memory of R. L. Trask, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 40(2), 519-530.

Igartua, I., 2008a, La aspiración de origen nasal en la evolución fonológica del euskera: un caso de rhinoglottophilia, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 42(1), 171-190.

Igartua, I., 2008b, Algún paralelo tipológico más para la h vasca de origen nasal, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo.”, 42(2), 353-357.

Igartua, I., 2011, Historia abreviada de la aspiración en las lenguas circumpirenaicas, in A. Sagarna, J. A. Lakarra and P. Salaberri (eds.), Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta oraina, Bilbo/Bilbao, Real Academia de la Lengua Vasca, Iker, 26, 895-918.

Igartua, I., 2015, Diachronic effects of rhinoglottophilia, symmetries in sound change, and the curious case of Basque, Studies in Language, 39(3), 635-663. https://doi.org/10.1075/sl.39.3.04iga

Iñurrieta, E., 1989, Colección diplomática del Archivo Municipal de Salvatierra (1256-1400), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 18.

Irijoa, I & Lema, J. A., 2011, Documentación medieval del Archivo Municipal de Oiartzun. I. Libros de estimaciones fiscales de vecinos y bienes raíces (1499-1520), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 143.

Jimeno, J. M.ª, 1968, Documentos medievales artajoneses (1070-1312), Pamplona/Iruñea, Diputación Foral de Navarra, Institución Príncipe de Viana.

Kamino, P. & Salaberri, P., 2007, Luzaideko Euskararen Hiztegia, Pamplona/Iruñea, Gobierno de Navarra - Real Academia de la Lengua Vasca, Mendaur, 3.

Kamino, P. & Salaberri, P., (in preparation), Luzaideko Euskararen Azterketa.

Lafon, R., 1948, Remarques sur l’aspiration en basque, M.langes offertes . M. le Professeur Henri Gavel, Toulouse, Édouard Privat & Cie, 55-61.

Lafon, R., 1958, Contribution a l‘étude phonologique du parler basque de Larrau (Haute-Soule), in D. Catalán (ed.), Miscelanea homenaje a Andr. Martinet, volume 2, Canarias, Universidad de La Laguna, 77-106.

Lakarra, J. A., 1997a, Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 31(2), 447-535.

Lakarra, J. A.1997b, Gogoetak aitzineuskararen berreraiketaz: konparaketa eta barneberreraiketa, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 31(2), 537-616.

Lakarra, J. A.2002, Etimologiae (proto)uasconicae LXV, in X. Artiagoitia, P. Goenaga and J. A. Lakarra (eds.), Erramu Boneta. Festschrift for Rudolf P.G. de Rijk, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, Suplementos del Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 44, 425-442.

Lakarra, J. A., 2009, *h3 > h1, *h2 > h1 eta horiei datxezkien zenbait fenomenoz, Lapurdum, 13, 211-231. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2091

Lakarra, J. A., 2010a, Adabakiak /h/-aren balio etimologikoaz, R. Etxepare, R. Gómez and J. A. Lakarra (eds.), Beñat Oihartzabalen omenez / Festschrift for Bernard Oyharçabal, Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 43.1-2, 565-596.

Lakarra, J. A., 2010b, Haches, diptongos y otros detalles de alguna importancia: notas sobre numerales (proto)vascos y comparación vasco-ibérica (con un apéndice sobre hiri y otro sobre bat-bi), Veleia, 27, 191-238.

Lakarra, J. A., 2011, Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: euskara batu zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz, in I. Epelde (ed.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, Suplementos del Anuario del Seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, 69, 155-241.

Lakarra, J. A., 2012, Teoría de la raíz monosilábica y reconstrucción del protovasco: algunos aspectos y consecuencias, in J. A. Lakarra, J. Gorrochategui and B. Urgell (eds.), 2nd Conference of the Luis Michelena Chair, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, 263-286.

Lakarra, J. A., 2015a, Saratsola eta (aitzin)euskar(ar)en geruzak, in B. Fernandez and P. Salaburu (eds.), Ibon Sarasola, Gorazarre. Homenatge, Homenaje, Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, 419-439.

Lakarra, J. A., 2015b, Hiru hasperen haboro, in M.ª J. Ezeizabarrena and R. Gómez (eds.), Eridenen du zertaz kontenta: sailkideen omenaldia Henrike Knörr irakasleari (1947-2008), Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, 349-378.

Lema, J. A., 2007, Colección Documental del Archivo Municipal de Bergara. III. Fondo Iturbe-Eulate (1401-1520), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 134.

Manterola, J., 2015, Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak / Towards a history of Basque morphology: articles and demonstratives, unpublished dissertation (UPV/EHU).

Martínez, G., 1974, .lava Medieval, Vitoria-Gasteiz, Diputación Foral de Álava, Consejo de Cultura, two volumes.

Martínez, G., 1998, Colecci.n documental del Monasterio de San Pedro de Cardeña, Burgos, Caja de Ahorros y Monte de Piedad del Círculo Católico de Obreros de Burgos.

Meyer-Lübke, W., 1924, Der Schwund des zwischensilbigen n im Baskischen, Revista Internacional de Estudios Vascos, 15(2), 209-238.

Mitxelena, K., 1950, De fonética vasca. La aspiración intervocálica, Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, 6, 443-459.

Mitxelena, K., 1951, De fonética vasca. La distribución de las oclusivas aspiradas y no aspiradas, Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, 7, 539-549.

Mitxelena, K., 1954, De onomástica aquitana, Pirineos, 10, 409-455.

Mitxelena, K., 1957-58, À propos de l’accent basque , Bulletin de la Société Linguistique de Paris, 53, 204-233.

Mitxelena, K., 1961, Los nombres indígenas de la inscripción hispano-romana de Lerga (Navarra), Príncipe de Viana, 82/83, 65-74.

Mitxelena, K., 1976, Onomástica y población en el antiguo reino de Navarra: la documentación de San Millán, XII Semana de Estudios Medievales. 1974, Pamplona/Iruñea, Diputación Foral de Navarra – CSIC, 49-71.

Mitxelena, K., 1977, Fon.tica Hist.rica Vasca, Donostia/San Sebastián, Diputación de Gipuzkoa, Publicaciones del Seminario Julio de Urquijo, 2nd edition.

O’Brien, J., 2010, Debuccalization and supplementary gestures. Paper published online; see <http://jeremypobrien.nfshost.com/papers/obrien_qe.pdf>.

Paz, A., 2013, El monasterio de Barría. Historia y documentos (1232-1524), Bilbo/Bilbao, UPV/EHU, Inéditos de Historia, 7.

Pozuelo, F., 1998, Documentación de la Cuadrilla de Campezo: Arraia Maeztu, Bernedo, Campezo, Lagran y Valle de Arana (1256-1515), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 88.

Pozuelo, F., 2007, Archivo Municipal de Salinas de Añana – Gesaltza. Documentos (1400-1517), Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 131.

Pozuelo, F., 2010, Archivo Municipal de Salvatierra - Agurain. Tomo IV (1501-1521). Apéndice 1259-1469, Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 141.

Pozuelo, F., 2013, Colección Documental de la Cuadrilla Alvesa de Zuia. II. Archivos Municipales de Arratzua-Ubarrundia y Legutio, Donostia/San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, Fuentes documentales medievales del País Vasco, 149.

Rodríguez, I., 1979, Colección Diplomática Medieval de La Rioja. Tomo III: Documentos (1168-1225), Logroño, Servicio de Cultura de la Diputación de La Rioja.

Rodríguez, I., 1989, Colección Diplomática Medieval de La Rioja (923-1225). Tomo IV: Documentos siglo XIII, Logroño, Gobierno de La Rioja, Instituto de Estudios Riojanos.

Rodríguez, I., 1992, Colección Diplomática Medieval de La Rioja (923-1225). Tomo II: Documentos (923-1168), second edition, Logroño, Gobierno de La Rioja, Instituto de Estudios Riojanos.

Salaberri Zaratiegi, P., 2011, De toponimia vasco-pirenaica: sobre el sufijo -otz, -oz(e), Nouvelle Revue d’Onomastique, 53, 33-63. https://doi.org/10.3406/onoma.2011.1724

Salaberri Zaratiegi, P., 2015, Araba/Álava. Los nombres de nuestros pueblos, Bilbo/Bilbao, Diputación Foral de Álava - Real Academia de la Lengua Vasca, Izenak, 5.

Schuchardt, H., 1906, Baskisch und Romanisch: Zu de Azkues baskischem Wörterbuch, Halle, Max Niemeyer. https://doi.org/10.1515/9783112323564

Schuchardt, H., 1908, Die iberische Deklination, Wien.

Trask, R. L., 1997, The History of Basque, London - New York, Routledge.

Ubieto, A., 1976, Cartulario de San Millán de la Cogolla (759-1076), Valencia, Instituto de Estudios Riojanos-Monasterio de San Millán de la Cogolla-Anúbar Ediciones.

Ubieto, A., 1978, Cartularios (I, II y III) de Santo Domingo de la Calzada, Zaragoza, Textos Medievales, 56.

Uhlenbeck, C. C., 1947, Les couches anciennes du vocabulaire basque, Eusko-Jakintza, 1, 543-580.

Velaza, J., 1992, El teónimo de las inscripciones de Barbarin (Navarra): problemas epigráficos y de interpretación, Príncipe de Viana, 196, 365-369.

Argitaratuta
2016-12-27