NOR-NORI-NORK irrealisak Gipuzkoan: eginen hedadura eta *ezan adizkien zenbait berrikuntza

Olatz Leturiaga Angoitia

doi:10.35462/flv134.4

Olatz Leturiaga Angoitia Euskal Herriko Unibertsitatea, UPV/EHU [Espainia] https://orcid.org/0000-0002-7930-6576

Gako-hitzak: dialektologia historikoa, erdialdeko euskara, aditz laguntzaileak

Laburpena

Lan honetan, Gipuzkoa (erdialde)ko NOR-NORI-NORK irrealisen bilakaeran sakondu nahi da. XVI.-XIX. mendeetako testuei begiratu diet, baita herrietako egungo euskara deskribatzen duten monografiei ere. Gipuzkoa erdialdeko eremu zabalean erabili da mendebaleko egin sail tripertsonalean, nahiz eta zaila den jakitea Beterrin eta Gipuzkoa (ipar)ekialdean zenbateko lekua izan duen. Tolosaldean eta Beterrin, bereziki, *ezan zaharra ere badago, eta adibide guztiak ez dira arkaismoak. Hala, *ezanen irrealis tripertsonaletan gertatutako zenbait berrikuntza edo aldaketa aurkeztu ditut, Gipuzkoa (erdialde)ko eskualde batzuek Euskal Herriko erdi-ekialdearekin izandako harremana erakuts baitezakete.

Estatistikak

342

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

Agirre, J. (1803). Confesioco eta comunioco sacramentuen gañean eracusaldiac. Francisco Lama.

Agirre, J. (1850/1978). Jesu-Cristo, eta Virgiña chit Santaren misterioen, eta beste cembait gaucen gañean eracusaldiac. Hordago.

Agirretxe, J. L. & Esnaola, I. (2000). Lezoko euskararen azterketa. Lezoko Unibertsitateko Udala.

Agirretxe, J. L., Lersundi, M. & Olaetxea, O. (2000). Pasaiako hizkera. Pasaiako Udala.

Aldai, G. (2014). Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV, 118, 221-245.

Altuna, P. (1980). Linguae vasconum primitiae (edizio kritikoa). Mensajero & Euskaltzaindia.

Altuna, F. (1995). Loiolako dotrina. ASJU, 29(2-3), 611-649.

Altuna, F. (1998). Erakusaldiak. Antologia. Juan Bautista Agirre. Elkarlanean.

Altzibar, X. (1991). Gabonsariak. El borracho burlado. Eusko Legebiltzarra.

Altzibar, X. (1992). Larramendi eta literatur-gipuzkera. In J. A. Lakarra (arg.), Manuel Larramendi. Hirugarren mendeurrena 1690-1990 (325.-360. or.). Andoaingo Udala, Euskaltzaindia, Eusko Jaurlaritza & Gipuzkoako Foru Aldundia.

Ariztimuño, B. (2013a). Finite verbal morphology. In M. Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto Basque. Language internal and typological approaches to linguistic reconstruction (359.-427. or.). Peter Lang.

Ariztimuño, B. (2013b). Existence-to-possession. Evidence from two Basque verbs [eskuorria]. 46th Annual Meeting of the Societas Linguistica Europaea. https://www.academia.edu/3254041/Existence_to_possession_evidence_from_two_Basque_verbs

Ariztimuño, B. (2015). Lazarragaren eskuizkribuko adizki batzuez (euskal aditz jokoaren kronologia erlatibo baterantz). In M. J. Ezeizabarrena & R. Gómez (arg.), Eridenen du zerzaz kontenta. Sailkideen omenaldia Henrike Knörr irakasleari (1947-2008) (117.-140. or.). UPV/EHU.

Ariztimuño, B. (2016). Euskararen dialekto zaharrak aztertzeko saioa: aitagureen mithridates baten deskribapena. In G. Aurrekoetxea, J. M. Makazaga & P. Salaberri Muñoa (arg.), Hire bordatxoan. Txipi Ormaetxea omenduz (21.-40. or.). UPV/EHU.

Ariztimuño, B. (2020). Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara. In I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde & K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre (57.-66. or.). UPV/EHU.

Ariztimuño, B. (2021a). Beste aditz laguntzaile ditrantsitibo bat Gipuzkoa mendebaldean: -ag- erroko formen jatorria eta garapena. ASJU, 54(1-2), 265-278. https://doi.org/10.1387/asju.23057

Ariztimuño, B. (2021b). Garibairen errefrauetako diago: euskara, zakurrak eta ustekabeko beste etimologia batzuk. FLV, 131, 47-59. https://doi.org/10.35462/flv131.2

Beriain, J. (1621). Tratazen da nola enzun bear den meza (Iñaki Caminoren transkripzioa). In Klasikoen Gordailua. https://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/B/BeriainMeza.htm

Bilbao, G. (2014). Elduaingo bertso iraingarriak. In R. Gómez, B. Ariztimuño, G. Bilbao, I. Camino, J. A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole, U. Reguero & E. Zuloaga (arg.), Euskal testu zaharren bilduma berria [eskuizkribu argitaragabea]. UPV/EHU.

Bilbao, G. & Lakarra, J. A. (2014). Debako Ana Urrutiaren 1596ko gutuna. In R. Gómez, B. Ariztimuño, G. Bilbao, I. Camino, J. A. Lakarra, J. Manterola, C. Mounole, U. Reguero & E. Zuloaga (arg.), Euskal testu zaharren bilduma berria [eskuizkribu argitaragabea]. UPV/EHU.

Camino, I. (2004). Irizpide metodologikoak egungo Euskal Dialektologian. Euskera, 49(1), 67-102.

Camino, I. (2013). Euskalkien historiaz: Lapurdi eta Nafarroa Garaia. In R. Gómez, J. Gorrotxategi, J. A. Lakarra & C. Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra (77.-140. or.). UPV/EHU.

Camino, I. (2022). Aztergaiak Ipar Euskal Herriko euskararen berrikuntzez. UPV/EHU.

Eraña, A. (2020). Arabako euskararen dialektalizaziorantz: aditz-morfologia aztergai [Master amaierako lan argitaragabea]. UPV/EHU.

Etxaide, Y. (1984). «(e)za» aditz-erroa datiboko aditz-jokoetan autoretan zehar. Euskera, 29(2), 601-730.

Etxeberri Ziburukoa, J. (1669/1978). Manval devotionezcoa, edo ezperen oren oro escvetan errabilltçeco liburutchoa. Hordago.

Euskara Institutua. (2013). Euskal Klasikoen Corpusa (EKC). UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/

Gazteluzar, B. (1686/1983). Eguia catolicac salvamendu eternalaren eguiteco necesario direnac (Lino Akesoloren edizioa). Euskaltzaindia.

Haranburu, J. (1635). Debocino escvarra: mirailla eta oracinotegvia. P. de la Covrt.

Haraneder, I. (1740/1990). Jesu Christoren Evangelio Saindua (Patxi Altunaren edizioa). Euskaltzaindia.

Harizmendi, K. (1658/1978). Virginaren officioa. Hordago.

Hurtado, I. (2001). Goierriko eta Tolosalde hegoaldeko hizkerak. Goierriko Euskal Eskola Kultur Elkartea, Maizpide Euskaltegia eta Lazkaoko Udala.

Iztueta, J. I. (1824). Gipuzcoaco dantza gogoangarrien condaira edo historia. Ignacio Ramón Baroja.

Iztueta, J. I. (1847). Gipuzcoaco provinciaren condaira edo historia. Ignacio Ramón Baroja.

Kardaberatz, A. (1744). Kristabaren bizitza (1. argitalpena, Bittor Hidalgoren transkripzioa). In Klasikoen Gordailua. https://klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/K/KardaberazKristabaI.htm

Kardaberatz, A. (1760). Christavaren bicitza. Antonio Castilla.

Krajewska, D., Zuloaga, E., Santazilia, E., Ariztimuño, B., Uribe-Etxebarria, O. & Reguero, U. (2017). Esteve Materraren Do(c)trina christiana (1617 & 1623): edizioa eta azterketa. Euskaltzaindia & UPV/EHU.

Labaka, A., Azurza, M. E. & Bereziartua, J. I. (1996). Lasarte-Oriako euskararen azterketa. Lasarte-Oriako Udala.

Lafon, R. (1943). Le système du verbe basque au XVI siècle. Delmas.

Lakarra, J. A. (1985). Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia. ASJU, 19(1), 235-282.

Lakarra, J. A. (1986). Bizkaiera zaharra euskalkien artean. ASJU, 20(3), 639-682.

Lariz, X. (1773). Cristau dotrinaren esplicacioa aur-enzat ta andienzat: galdetuaz ta eranzunaz Maisuaren ta Iracaslearen artean. Antonio Sancha.

Larramendi, M. (1729). El imposible vencido. Antonio Joseph Villagordo Alcaráz.

Leizarraga, J. (1571). Iesvs Christ gvre iavnaren testamentv berria. Pierre Hautin.

Leturiaga, O. (2019). Osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez. ASJU, 53(1-2), 127-162. https://doi.org/10.1387/asju.22414

Leturiaga, O. (2020). Gipuzkoa erdialdeko testuetan barrena: aditz-morfologiako ezaugarri batzuen azterketa [Master amaierako lan argitaragabea]. UPV/EHU.

Leturiaga, O. (2022a). NOR-NORK saileko egin-en hedadura geografikoa Gipuzkoan: ondorio batzuk testu zaharren azterketatik. ASJU, 56(1), 1-42. https://doi.org/10.1387/asju.23401

Leturiaga, O. (2022b). Juan Irazusta. Pertsona, garaia eta idazlana. Eusko Jaurlaritza.

Lubieta, J. D. (1728). Diccionario en Casttellano y Basquenze que sirve para la enseñanza de la bascongada (Gidor Bilbaoren transkripzioa).

Madariaga, J., Azpiazu, J. A. & Elortza, J. (2009). XVIII. eta XIX. mendeetako Azpeitiko euskal testu batzuk. FLV, 110, 5-45.

Maister, M. (1757). Jesu-Kristen imitacionia Çuberouaco uscarala herri beraurtaco apheç batec Bere Jaun apheçcupiaren baimentouareki utçulia. G. Dugue eta J. Desbaratz.

Meillet, A. (1908). Les dialectes Indo-Européens. Librairie Ancienne Honoré Champion, Editeur.

Mitxelena, K. (1964/2011). Textos arcaicos vascos. In J. A. Lakarra & I. Ruiz Arzalluz (arg.), Obras completas (XII. liburukia, 1.-171. or.). UPV/EHU.

Mounole, C. (2007). Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria. ASJU, 41(1), 67-138.

Mounole, C. (2014/2018). Le verbe basque ancien : étude philologique et diachronique. UPV/EHU.

Mounole, C. (2015). Datibo-komunztaduraz eta laguntzaile hirupertsonalen diakroniaz. In B. Fernandez & P. Salaburu (arg.), Ibon Sarasola, gorazarre (473.- 490. or.). UPV/EHU.

Mounole, C. & Lakarra, J. A. (2018). Euskara Arkaikoa. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (345.-468. or.). Eusko Jaurlaritza.

Mujika, G. (1927). Pernando Amezketarra. Bere ateraldi ta gertaerak (2. argitaldia). Iñaki Deuna. https://www.euskalmemoriadigitala.eus/applet/libros/JPG//324141/324141.pdf

Murugarren, L. (1984). Una plática del Goyerri. ASJU, 18(2), 185-197.

Ondarra, F. (1984a). Zegamako Doctrina Christiana (1741). ASJU, 18(2), 3-63.

Ondarra, F. (1984b). Joakin Lizarraga. Ongui iltzen laguntzeco itzgaiac. Euskaltzaindia.

Otaegi, B. (1993). Felipe Agustin Otaegui Beizamako erretorearen eskuizkribuak (1767-1840). Beizamako Udala, Gipuzkoako Foru Aldundia & Kutxa Fundazioa. https://www.euskadi.eus/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Beatriz_Otaegi_TESIA.pdf

Otxoa Arin, J. (1713). Doctrina Christianaren explicacioa Villa Franca Guipuzcoaco onetan euscaraz itc eguiten dan moduan. Pedro de Ugarte.

Padilla-Moyano, M. (2013). Non-finite verbal morphology. In M. Martínez-Areta (arg.), Basque and proto-Basque. Language internal and typological approaches to linguistic reconstruction (321.-355. or.). Peter Lang.

Padilla-Moyano, M. & Videgain, X. (2015). Le Dauphin: euskarazko gutunak (1757). Lapurdum, 2. ale berezia, 95-160. https://doi.org/10.4000/lapurdum.2561

Reguero, U. (2015). Goizuetako 1753ko sermoia: edizioa eta azterketa. ASJU, 49(1-2), 203-228. https://doi.org/10.1387/asju.18815

Reguero, U. (2019a). Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren gehigarriak, 71). UPV/EHU.

Reguero, U. (2019b). XVIII. mendeko dotrina argitaragabe bat: aurkezpena eta edizioa. ASJU, 53(1-2), 225-359. https://doi.org/10.1387/asju.22417

Santazilia, E. (2017). Artxibora itzultzearen garrantziaz. Maria Angela de Txakartegiren 1775eko Mutrikuko gutuntxoa. Lapurdum, 20, 271-281. https://doi.org/10.4000/lapurdum.3584

Sarasola, I. (1983). Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU, 17, 69-212.

Satrustegi, J. M. (1983). Epistolario vasco del siglo XVIII. ASJU, 17, 5-24.

Satrustegi, J. M. (1987). Euskal testu zaharrak I. Euskaltzaindia.

Satrustegi, J. M. (1995). Texto bilingüe de una canción amorosa guipuzcoana del siglo XVIII. FLV, 68, 37-50.

Ubillos, J. A. (1785). Christau doctriñ berri-ecarlea christauari dagozcan Eguia sinis-beharren-berria dacarrena. Francisco de la Lama.

Urrestarazu, I. (2021). Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz [Master amaierako lan argitaragabea]. UPV/EHU.

Ugarte, J. L. & Aldekoa, I. (2007). Antzerkiaren transkripzioa eta hainbat ohar. Egan, 60(1-2), 73-91.

Urgell, B. (1995). Francisco Ignacio Lardizabal. Testamentu Zarreko Kondaira I-II. Euskal Editoreen Elkartea.

Urgell, B. (1996). Francisco Ignacio Lardizabal. Testamentu Berriko Kondaira. Euskal Editoreen Elkartea.

Urgell, B. (2006). Para la historia del sustantivo verbal en vasco. ASJU, 40, 921-948.

Urgell, B. (2015). Gero. Axular. Euskaltzaindia.

Urgell, B. (2018a). Zer da lehenago, aditzoina ala partizipioa? Oharrak euskararen kronologiarako. ASJU, 52(1-2), 777-816. https://doi.org/10.1387/asju.20229

Urgell, B. (2018b). Lehen euskara modernoa. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (543.-657. or.). Eusko Jaurlaritza.

Urgell, B. (2020). Arabako euskara zer da? Gogoetak euskalkien mugez eta haien sailkapenaz. In I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde & K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre (701.-736. or.). UPV/EHU.

Urkizu, P. (2009). Un texto olvidado del siglo XVII: Sumario brebea... (Azkoitia, 1614). Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca, 14, 207-217.

Zapirain, J. K. (1929). Brabante’ko Jenobeba. Bertso beriyetan Zapirain’tar Juan Kruz’ek jariya. Montepio Diocesano. http://www.liburuklik.euskadi.eus//applet/libros/JPG/loiola/1003_3_60/1003_3_60.pdf

Zavala, A. (1962). Txirrita (Bizitza ta bat-bateko bertsoak). Auspoa.

Zavala, A. (1964). Jose Vicente de Echagaray. Festara. (Bere bertso guzien bilduma). Auspoa.

Zavala, A. (1971). Txirritaren bertsoak (I). Auspoa.

Zuazo, K. (2014). Euskalkiak. Elkar.

Zuloaga, E. (2019). Pedro José Aldazabalen euskal testuak: edizioa eta filologia-gaiak. ASJU, 53(1-2), 361-445. https://doi.org/10.1387/asju.22418

Zuloaga, E. (2020). Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. https://addi.ehu.es/handle/10810/49846