Los afijos temporales vascos

  • José Fernando Domene Verdú [Espainia]

Laburpena

Hasieran, euskal hizkuntzan, aditz denborak bi ziren, orainaldia eta lehenaldia, eta, hurrenez hurren, -a- eta -e- artizkiekin adierazten ziren. -a- artizkia antzinako *da (orain) euskal aditzondotik dator, baina bakarrik nominatiboaren 3. pertsonan. -e- artizkia ez dator izenetatik, baizik eta jatorria lehenaldian du eta gero erabili zen zenbait izen sortzeko. Lehenaldiko nominatiboaren eta ergatiboaren singularreko 3. pertsona infinitibo moduan erabili zelako gertatu zen hori, eta ez alderantziz egin zelako. Gero, jatorrizko lehenaldiari -n- artizkia gehitu zitzaion nominatiboko 1. eta 2. pertsonen joko edo flexioetan, eta geroago, -n atzizkia joko guztietan. Infinitibotik bereizteko, berriro gehitu zen -n atzizkia, baina orduan kontsonante epentetiko moduan, bakarrik nor-en egituran eta aditz iragankorren nominatiboko 3. pertsona singularrean. Hortaz, bokalartean gelditzean, -n lehenbiziko atzizkia desagertu egin zen. Gainerako euskal aditz guztien aditz morfologia egitura orainaldirako eta lehenaldirako jatorrian zeuden aditz morfologia egituretatik abiatuta eratu zen, moduzko beste hizki batzuk gehituta.

Estatistikak

45
##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

ALTUBE, Sebero, (1934), Observaciones al 'Tratado de morfología vasca' de Don R. M. de Azkue, Bermeo, Gaubeka, Bilbao, La Gran Enciclopedia Vasca, 1969, 2ª ed.

ANÓNIMO, (1596), Refranes y sentencias comunes en bascuence, declaradas en romance con números sobre cada palabra, para que se entiendan las dos lenguas, Pamplona, P. Porralis de Amberes. Repr. LAKARRA, Joseba Andoni, Refranes y Sentencias, (1596). Ikerketa eta edizioa, Bilbo, Euskaltzaindia, 1996.

AZKARATE, M. y ALTUNA, P., (2001), Euskal morfologiaren historia, Elkarlanean, Donostia.

AZKUE, R. M. de, (1905-1906), Diccionario vasco-español-francés, I-II, A. Mame, Bilbao / Tours, reproducido por La Gran Enciclopedia vasca, Bilbao, 1969, 2ª ed.; reproducido por Euskaltzaindia, Bilbao, 1984.

AZKUE, R. M. de, (1918), "Fonética vasca", 1. Congreso de estudios vascos, Oñate 1, pp. 456-480.

AZKUE, R. M. de, (1923-1925), "Morfología Vasca", Euskera, IV-VI, Bilbao, en Morfología Vasca (gramática básica dialectal del euskera), La Gran Enciclopedia Vasca , Bilbao, tomos I y II, 1969, 2ª ed.

AZKUE, R. M. de, (1930-1931), "Primer apéndice de morfología vasca (conjugación del verbo guipuzcoano)", Euskera, XII (pp. 87-206), XIV (pp. 197-223), Bilbao, en Morfología Vasca (gramática básica dialectal del euskera), La Gran Enciclopedia Vasca , Bilbao, tomo III, 1969, 2ª ed.

BÄHR, G., (1926-1935), "Estudio sobre el verbo guipuzcoano", Revista Internacional de Estudios Vascos, París-San Sebastián.

BARTOLI, Matteo, (1925), Introduzione alla neolinguistica. Principi, scopi, metodi, GinebraFlorencia.

BARTOLI, Matteo, (1945), Saggi di linguistica spaziale, Turín, Vincenzo Bona.

CAMINO, Iñaki (ed.), (1998), Nafarroako hizkerak. Nafarroako Euskal Dialektologiako Jardunaldietako Agiriak. Iruñea, 1997ko azaroa (24-28), Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea.

CASTAÑOS GARAY, Florentino, (1979ª), El euzkera y otras lenguas, Bilbao, Publicaciones de la Diputación Foral del Señorío de Vizcaya.

CASTAÑOS GARAY, Florentino, (1979b), La formación del plural en la lengua vasca, Bilbao, Publicaciones de la Diputación Foral del Señorío de Vizcaya.

COSERIU, Eugenio, (1977), El hombre y su lenguaje: estudios de teoría y metodología lingüística, Madrid, Gredos.

DÉCSY, Gyula, 1987, A select catalog of Language Universals, Bloomington (Indiana), Eurolingua.

DOMENE VERDÚ, J. F., (2005), Lingüística y matemáticas: El proceso de formación de la estructura morfológica verbal de la lengua vasca, tesis doctoral inédita defendida en la Universidad del País Vasco el 24-10-2005.

ECHAIDE, Ana Mª, (1974), "Ordenación cartográfica del Erizkizundia", Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', pp. 113-174.

ECHAIDE, Ana Mª, (1984), Erizkizundi Irukoitza, Bilbao, Euskaltzaindia-Academia de la Lengua Vasca, Iker 3.

EUSKALTZAINDIA, (1925-1930), "Erizkizundi irukoitza (Herriz-Herri)", Euskera, VI-XI; "Erizkizundi irukoitzari Bizkaiak erantzun diona", Euskera, VI (IV), (1925), pp. 16-36; VII (I), (1926), pp. 38-56; VII (II), (1926), pp. 45-59; XI, (1930), pp. 62-71.

EUSKALTZAINDIA, (1987), Euskal gramatika: lehen urratsak II, Bilbao, Euskaltzaindia.

GAMINDE, Iñaki, (1984), Aditza Bizkaieraz, 3 tomos, Iruñea, Udako Euskal Unibertsitatea.

GAMINDE, Iñaki, (1985), Aditza. Ipar eta Goi Nafarrera, 3 tomos, Iruñea, Udako Euskal Unibertsitatea.

GÓMEZ, R. y SAINZ, K., (1995), "On the origin of the finite forms of the Basque Verb", en https://doi.org/10.1075/cilt.131.10gom

J. I. HUALDE, J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (ed.), Towards a History of the Basque Language, serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Filadelfia, pp. 235-273.

GORROCHATEGUI, Joaquín y LAKARRA, Joseba Adoni, (1996), "Nuevas aportaciones a la reconstrucción del Protovasco", en Francisco VILLAR & José ENCARNAÇAO (eds.), La Hispania prerromana (Actas del VI Coloquio sobre Lenguas y Culturas prerromanas de la Pe nínsula Ibérica, Coimbra, 13-15 de octubre de 1994), Salamanca, Universidad de Sala manca.

HEATH, Jeffrey, (1977), "Remarks on Basque verbal morphology", en W. A. DOUGLASS Jr., R. ETULAIN y W. H. JACOBSEN (eds.), Anglo-american contributions to Basque studies. Essays in honor of Jon Bilbao, Reno, University of Nevada, pp. 193-201.

HOCK, Hans Heinrich y JOSEPH, Brian D., (1996), Language History, Language Change and Language Relationship. An Introduction to Historical and Comparative Linguistics, BerlinNueva York, Mouton de Gruyter.

HUALDE, J. I.; LAKARRA, J. A. y TRASK, R. L. (eds.), (1995), Towards a History of the Basque Language, serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Filadelfia. https://doi.org/10.1075/cilt.131

HUALDE, J. I. y ORTIZ DE URBINA, J., (2003), A Grammar of Basque, Berlin-New York, Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110895285

HUMBOLDT, Guillermo Von, (1821), "Examen sobre los aborígenes de España", en Revista Internacional de Estudios Vascos, XXV, pp. 477-5; XXVI, pp. 44-92 y 499-552, París-San Sebastián, 1934-1935, 2ª ed.

IRIGOIEN, Alfonso, (1997), Opera Selecta, Bilbao, Universidad de Deusto.

LAFON, R., (1943), Le système du verbe basque au XVIème siècle, 2 vols., Publications de l'Université de Bordeaux, 5. Bordeaux, Delmas. Reproducido por Elkar, Donostia-San Sebastián, 1980; Elkar, Donostia/Baiona, 1995.

LAFON, R., (1954), "Comportement syntaxique, structure et diathèse du verbe basque", Bulletin de la Société de Linguistique, 50, París, pp.190-220.

LAFON, R., (1955), "Remarques complémentaires sur la structure du verbe basque", Bulletin de la Société de Linguistique de Paris, 51, París, pp. 148-175.

LAKARRA, Joseba Andoni, (1996), Refranes y Sentencias, (1596). Ikerketa eta edizioa, Bilbo, Euskaltzaindia.

LECOMTE, Gérard y GHEDIRA, Ameur(1970), Méthode d'arabe littéral, Études Arabes et Islamiques, Paris, Éditions Klincksieck.

MICHELENA, L., (1954), "Nota sobre algunos pasajes de los Refranes y Sentencias de 1596", Boletín de la Sociedad Bascongada de los Amigos del País, 10, San Sebastián, pp. 191-199. Reproducido en MICHELENA, L., Sobre historia de la lengua vasca, Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo", 10, Donostia-San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, II, 1988, pp. 792-798.

MICHELENA, L., (1961), Fonética histórica vasca, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián, 1977 (2ª ed.), 1985 (3ª ed.).

MICHELENA, L., (1964a), Textos arcaicos vascos, Madrid. Reproducido por Diputación Foral de Guipúzcoa, Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', 11, Donostia-San Sebastián, 1989.

MICHELENA, L., (1964b), Sobre el pasado de la lengua vasca, San Sebástian, Editorial Auñamendi. Reproducido en Sobre historia de la lengua vasca, Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', 10, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián, 1988.

MICHELENA, L., (1972), "Etimología y transformación", Homenaje a Antonio Tovar, pp. 301-317, Madrid.

MICHELENA, L., (1974), "El elemento latino-románico en la lengua vasca", Fontes Linguae Vasconun, VI, 17, Pamplona, pp. 183-209. Reproducido en MICHELENA, L., Palabras y textos, Universidad del País Vasco, Vitoria, 1987, pp. 195-219.

MICHELENA, L., (1977), "Notas sobre compuestos verbales vascos", Revista de Dialectología y Tradiciones Populares, 33, pp. 145-271. Reproducido en MICHELENA, L., Palabras y textos, Vitoria, Universidad del País Vasco, 1987, pp. 311-335.

MICHELENA, L., (1985), Lengua e historia, Paraninfo, Madrid.

MICHELENA, L., (1987), Palabras y textos, Universidad del País Vasco, Vitoria.

MICHELENA, L., (1988), Sobre historia de la lengua vasca, Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', 10, Diputación Foral de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián.

OREGI ARANBURU, Josu, (1974), "Euskal-aditzaz zenbait gogoeta", Fontes Linguae Vasconum, 17, Pamplona, pp. 265-283.

RIJK, Rudolf P. O. de, (1992), "'Nunc' Vasconice", Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', 26.3, Donostia-San Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia-Diputación Foral de Guipúzcoa, pp. 695-724.

RIJK, Rudolf P. O. de, (1995), "'Nunc' in Old Basque", en J. I. HUALDE, J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (eds.), Towards a History of the Basque Language, serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Filadelfia, pp. 295-311. https://doi.org/10.1075/cilt.131.12rij

SAPIR, E., (1921), El lenguaje, Madrid, Fondo de Cultura Económica, 1986 (11ª reimpresión de la 2ª ed. en español de 1954).

SCHUCHARDT, H., (1893), Baskische Studien über die Enststehung der Bezugsformen des baskischen Zeitworts, Wien, F. Tempsky

Denkschriften der K.K. Akademie der Wissenschaften 43, Wirklichen Mitglieder des Kais. Akademie der Wissenchaften, Wien. Reproducido por GOENAGA, A. (trad.), "Sobre la formación de las flexiones de relación del ver bo vasco", Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, XXVIII, 2/3, París San Sebastián, 1972, pp. 217-337.

SCHUCHARDT, H., (1923), Primitiae Linguae Vasconum. Einführung ins Baskische, Universidad de Salamanca, Salamanca, 1947.

TOVAR, Antonio, (1946), "Una explicación del sufijo -en", Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, II, París-San Sebastián, pp. 46-56.

TRASK, R. L., (1977), "Historical syntax and Basque verbal morphology: Two hypotheses", en W. A. DOUGLAS; R. W. ETULAIN y W.H. JACOBSEN (eds.), Anglo-American contributions to Basque stydies. Essays in honor of Jon Bilbao, Univiversity of Nevada, Reno, pp. 203-217.

TRASK, R. L., (1990), "The -n class of verbs in Basque", Transactions of the Philological Society, 88:1, pp. 111-128. https://doi.org/10.1111/j.1467-968X.1990.tb00633.x

TRASK, R. L., (1981), "Basque verbal morphology", Euskalarien Nazioarteko Jardunaldiak, Iker-1, Euskaltzaindia, Bilbao, pp. 285-306.

TRASK, R. L., (1995), "On the history of the non-finite verb forms in Basque", en J. I. HUALDE; J. A. LAKARRA y R. L. TRASK (eds.), Towards a History of the Basque Language, serie "Current issues in linguistic theory", vol. 131, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Filadelfia, pp. 207-234. https://doi.org/10.1075/cilt.131.09tra

TRASK, R. L., (1997), The History of Basque, London and New York, Routledge.

TXILLARDEGI [ÁLVAREZ EMPARANTZA, José L.] (dir.), (1983), Euskal Dialektologiaren Hastapenak, Iruñea-Pamplona, Udako Euskal Unibertsitatea.

VILLASANTE, Luis, (1981), Palabras vascas compuestas y derivadas, Oñate, 3ª ed.

YRÍZAR, P. de, (1981), Contribución a la dialectología de la lengua vasca, 2 tomos, Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, Donostia-San Sebastián.

ZUAZO, Koldo, (1989), "Arabako euskara", Anuario del Seminario de Filología Vasca 'Julio de Urquijo', XXIII, San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, pp. 3-48.

ZUAZO, Koldo, (1998), "Nafarroako euskal hizkerak", en CAMINO, Iñaki (ed.), Nafarroako hizkerak. Nafarroako Euskal Dialektologiako Jardunaldietako Agiriak. Iruñea, 1997ko azaroa (24-28), Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, pp. 1-22.