Euskararen laguntzaile ahantziaz: *iron aditzaren historia
Laburpena
Orain arteko ikerketa saioek albo batera utzi dute euskal aditz laguntzaileen sistemaren kide bat: *iron aditza. Geografikoki gero eta ekialderago plegatua, eta funtzionalki aditz iragankorren modu markatuei mugatua, *iron laguntzailea *ezan aditzarekin lehian ageri da historikoki. Lan honetan, batetik, *iron aditzaren inguruan plazaratu den informazio guztia bildu dugu, eta bestetik, ikerketa morfologikoa eta sintaktikoa gauzatu, ehun testutik gora biltzen duen corpus batetik abiaturik. Ikuspegi diakronikotik, *iron-en bilakaera errezesiboa ez da balizko defektibotasun morfologiko batez azaldu behar, objektu pluralarekiko formak zein joskera hirupertsonala ongi lekukotuak baitira aldi historikoan. Gure ustez, aditz honen gibelatzea gehiago esplika liteke laguntzaileen sisteman izan duen posizio ahulagatik.
Estatistikak
Erreferentziak
ALDAI, G., 2003, Grammaticalization of present and past in Basque, University of Southern California.
ALLIÈRES, J., 1983, «De la formalisation du système verbal Basque», in Piarres Lafitte'ri omenaldia, IKER 2, Bilbo, Euskaltzaindia, 37-91.
ALLIÈRES, J., 1991, «Statut et limites du polymorphisme morphologique: le verbe dans la Grammaire Cantabrique basque de Pierre d'Urte (1712) (2e partie: les auxiliaires)», in J. A. Lakarra; I. Ruiz (arg.), Memoriae L. Mitxelena magistri sacrum, ASJU-ren gehigarriak 14, UPV/EHU, 762-812.
ARCHU, J. B., 1868, Bi mihiren gramatika. Uskara eta franzesa, Berrarg. 1979, Donostia, Lur.
AROTZARENA, S., 1951, Grammaire basque (dialectes navarro-labourdins), Berrarg. 1976, Baiona, Librairie Jakin.
BONAPARTE, L. L., 1869, Le verbe basque en tableaux, accompagné de notes grammaticales, selon les huit dialectes de l'euskara…, Berrarg. 1991 in Opera Omnia Vasconice, I, Bilbo, Euskaltzaindia, 175-442.
CAMINO, I. (arg.), 1998, Nafarroako hizkerak, Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea.
CAMINO, I. (arg.), 2003, Hego-Nafarrera, Iruñea, Nafarroako Gobernua.
CAMINO, I. (arg.), 2008, «Nafarroa Behereko euskara zaharra», ASJU, 42: 1, 101-170.
CASENAVE-HARIGILE, J., 1993, Hiztegia II. Eüskara-Frantses. Xiberotar eüskalkitik abiatzez, Ozaze-Zühara, Hitzak.
CAMINO, I. (arg.), 2001, Xiberoan eüskaraz-Méthode de Basque souletin, Maule, Sü-Azia.
CHAHO, A.; D'ABBADIE, A., 1836, Études grammaticales sur la langue euskarienne, Paris, A. Bertrand.
DAVANT, J. L., 1983, Athanase Belapeyreren Catechima laburra eta Jesus-Christ Goure ginco jaunaren eçagutcia. Salvatu içateco (Edizio kritikoa), Bilbo, Euskaltzaindia.
DAVANT, J. L., 2010, Jesü Kristen Imitazionea, Bilbo, Euskaltzaindia.
DE RIJK, R., 2008, «Expressing Potentiality», Standard Basque. A Progressive Grammar, Cambridge/Londres, MIT Press, 635-670. https://doi.org/10.7551/mitpress/7444.003.0027
DUHAU, H., 2003, Hasian-hasi. Birdena edo bigarren partea. Beskoitzeko euskara, Senpere, H. Duhau.
EPELDE, I., 2003, Larresoroko euskara [doktorego tesi argitaragabea], Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU.
ESTORNÉS, J., 1968, Erronkári'ko uskara, Donostia, Auñamendi.
ETXEBARNE, J., 2011, Gramatika emendakinak. Zuberoako euskaraz, Bilbo, Euskaltzaindia.
ETXEGORRI, P., 2003, «Jeruntzeko Üskara. Ekialdeko euskara», FLV, 93, 247-285.
ETXEPARE, R.; OYHARÇABAL, B., 2012, «The Absence of the Person-Case Constraint in Early Lapurdian», in J. A. Lakarra; B. Urgell; J. Gorrochategui (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren II. Biltzarra, Vitoria-Gasteiz, 149-169.
EUSKALTZAINDIA, 1979, Euskal Aditz Batua [taulen prestatzailea: Txillardegi], Donostia, Euskaltzaindia.
EUSKALTZAINDIA, 1979, 1987, Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II, Bilbo, Euskaltzaindia.
EUSKALTZAINDIA, 1979, 2005, Euskal Gramatika. Lehen Urratsa-VI: Mendeko perpausak-2, Bilbo, Euskaltzaindia.
GÈZE, L., 1873, Eléments de grammaire basque. Dialecte souletin, Baiona, Vve Lamaignère.
GÓMEZ, R.; SAINZ, K., 1995, «On the Origin of the Finite Forms of the Basque Verb», in J. I. Hualde; J. A. Lakarra; L. Trask (arg.), 235-274. https://doi.org/10.1075/cilt.131.10gom
HARRIET, M., 1741, Gramatica Escuaraz eta Francesez, Baiona, Fauvet.
HUALDE, J. I.; LAKARRA, J. A.; TRASK, L. (arg.), 1995, Towards a History of Basque Language, Amsterdam, John Benjamins. https://doi.org/10.1075/cilt.131
HUALDE, J. I. et al., 2003, A Grammar of Basque, Berlin, Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110895285
INCHAUSPE, E., 1858, Le verbe Basque, Berrarg. 1979, Donostia, Lur.
ITHURRY, J., 1895, Grammaire basque. Dialecte labourdin, Berrarg. 1979, Donostia, Lur.
KING, A., 1994, «Aditz modalen erabilpena dela eta», Euskera, 39, 1009-1021.
LAFITTE, P., 1944, Grammaire basque. Navarro-labourdin littéraire, Berrarg. 2008, Donostia, Elkar.
LAFON, R., 1943, Le système du verbe basque au XVI e siècle, Berrarg. 1980, Donostia, Elkar.
LAFON, R., 1973a, «La langue basque», BMB, 1973, 57-120, Berrarg. in Vasconiana, 1998, Bilbo, Euskaltzaindia, 3-56.
LAFON, R., 1973b, «Le suffixe -ke, -te dans la conjugaison basque», Berrarg. in Vasconiana, 1998, Bilbo, Euskaltzaindia, 505-528.
LARRAÑAGA, X., 1997, «Mendigachak Azkueri igorri eskutitzak: Aditza», FLV, 75, 283-313.
LARRASQUET, J., 1939, Le basque de la Basse Soule Orientale, Paris, Klincksieck.
LHANDE, P., 1926, Dictionnaire Basque-Français, Paris, Beauchesne.
LÜDERS, U., 1993, The Souletin Verbal Complex: new approaches to Basque morphophonology, München, LINCOM Europa.
MOUNOLE, C., 2006, «Quelques remarques à propos de l'histoire des périphrases basques», in J. A. Lakarra; J. I. Hualde (arg.), R. L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzaz eta hizkuntzalaritza historikoaz, Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia-UPV/EHU, 723-738.
MOUNOLE, C., 2011, Le verbe basque ancien : étude philologique et diachronique [doktorego tesi argitaragabea], UPV/EHU-U. Bordeaux 3.
OYHARÇABAL, B., 2003, «Tense, aspect and mood», in J. I. Hualde; J. Ortiz de Urbina (arg.), 2003, 249-284.
SALABERRY, A., 1856, Vocabulaire de mots Basques Bas-Navarrais traduits en langue française, Baiona, Vve. Lamaignère.
VAN EYS, W. J., 1875, Étude sur l'origine et la formation des verbes auxiliaires Basques, Paris, Maisonneuve.
VAN EYS, W. J., 1890, Les verbes auxiliaires dans le Nouveau Testament de Leiçarrague, Haga, M. Nihoff.
VIDEGAIN, X., 1983, «Alokutiboa Lopez-engan», in Piarres Lafitte'ri omenaldia, IKER 2, Bilbo, Euskaltzaindia, 625-646.
VINSON, J., 1875, [izenbururik gabe], Revue de Linguistique et Philologie comparée, 7, 332-347.
ZUAZO, K., 1989, «Zubereraren sailkapenerako», ASJU, 23: 2, 609-650.
ZULAIKA, E., 1998, Iohanes Leizarragaren aditza, Donostia, Deustuko Unibertsitatea.
