Zozo zuriaren xerka: euskararen optatiboaren historia

Manuel Padilla Moyano

doi:10.35462/flv122.6

Manuel Padilla Moyano Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) & Bordeaux Montaigne Unibertsitatea [Espainia]

Gako-hitzak: aditz morfologia, modalitatea, optatiboa, zuberera

Laburpena

Munduko hizkuntza guztiek igurikimen eta desioak adieraz ditzaketen arren, soilik gutxiengo batek du funtzio horretarako flexio berezia aditzean, modu optatibo deitua. Orain arte, zubereraren deskripzio guztiek optatiboaren existentzia nabarmendu dute, ai(t)- aurrizkidun formen paradigmarekin. Euskara historikoan, hala mendebaldean nola erdialdean ere, halako formak lekukotuak dira, optatiboa behiala hizkuntza osoaren ezaugarria zelako frogantza. Lan honetan euskararen optatiboaren deskripzio diakroniko bat eskaini nahi dugu. Optatibozko formen lekukotza, eremua eta iraupena azterturik, ai(t)- aurrizkiaren jatorriaren gaineko hipotesi bat formulatuko dugu. Azkenean, igurikimen eta desioen gainerako adierazpideak aztertuko dira.

Estatistikak

106

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

Bilbao, G. et al., (prestatzen), «Etxart-Ros gutuneria» bilduma, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU. Sarean: <http://www.ehu.eus/monumenta/tz/?b=1>

Bonaparte, L. L., 1869, Le verbe basque en tableaux, accompagné de notes grammaticales, selon les huit dialectes de l’euskara…, Londres, Strangeways & Walden [berrarg. in Opera Omnia Vasconica I, 175-442].

Bybee, J. L. & Fleischman, S. (arg.), 1995, Modality in Grammar and Discourse, Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins. https://doi.org/10.1075/tsl.32

Bybee, J. L., Perkins, R. & Pagliuca, W., 1994, The evolution of grammar. Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World, Chicago/New York, The University of Chicago Press.

Camino, I., 2011, Ekialdeko euskararen iraganaz, in I. Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina, Bilbao, UPV/EHU, ASJUren Gehigarriak, 69, 87-153 or.

Camino, I., 2013, Alphonsa Rodriguez Jesusen Compagnhaco Aitaren guiristinho perfeccioniaren Praticaren pparte bat (1782). Edizioa eta azterketa, Bilbao, Euskaltzaindia & UPV/EHU.

Casenave-Harigile, J., 1993, Hiztegia II. Eüskara - Frantses. Xiberotar eüskalkitik abiatzez, Ozaze-Zühara, Hitzak.

Chaho, A.; D’Abbadie, A., 1836, Études grammaticales sur la langue euskarienne, Paris, A. Bertrand.

Dobrushina, N., Van der Auwera, J. & Goussev, V., 2013, The Optative, in M. Dryer & M. Haspelmath (arg.), The World Atlas of Language Structures Online, Leipzig, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. Sarean: <http://wals.info/chapter/73>

Etxagibel, J., 2014, Pouvreauren hiztegia testukritika eta metalexikografiaren argitan, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, doktorego tesia.

Etxebarne, J., 2011, Gramatika emendakinak. Zuberoako euskaraz, Bilbao, Euskaltzaindia.

Etxegorri, P., 2003, Jeruntzeko üskara. Ekialdeko euskara, FLV, 93, 247-285 or.

Etxegorri, P., 2007, Mugako zuberotarrak, in Mendebaldeak badu ekialdea: Zuberoa, hizkuntza, literatura eta etorkizuna (XI. Jardunaldiak), Bilbao, Mendebalde Kultura Alkartea, 53-76 or.

Euskaltzaindia, 1987, Euskal gramatika. Lehen urratsak - II, Bilbao.

Etxegorri, P., 2002, Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna, Bilbao.

Gavel, H. & Lacombe, G., 1937, Grammaire basque. Tome II. Le verbe, Baiona, Imprimerie de la Presse.

Gèze, L., 1873, Éléments de grammaire basque. Dialecte souletin, Baiona, Lamaignère.

Haritschelhar, J., 1969 -1970, L’oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun, Euskera, 14-15.

Haspelmath, M., 2010, Comparative concepts and descriptive categories in crosslinguistic studies, Language, 86 (3), 663-687 or. https://doi.org/10.1353/lan.2010.0021

Hovelacque, A.; Picot, ... & Vinson, J., 1880, Mélanges de linguistique et d’anthropologie, Paris, Leroux.

Hualde, J. I. & Ortiz de Urbina, J. (arg.), 2003, A Grammar of Basque, Berlin/ New York, Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110895285

Inchauspe, E., 1858, Le verbe Basque, Baiona, Lamagnière.

Ithurry, J., 1895, Grammaire basque. Dialecte labourdin, Baiona, Lamagnière.

Jaureguiberry, C., 1957, Le verbe basque souletin. Analyse du mécanisme de sa conjugaison, Eusko Jakintza, 1957, 69-87 or.

Jendraschek, G., 2003, L’évolution diachronique de l’expression de la possibilité en basque, Lapurdum, 8, 263-283 or. https://doi.org/10.4000/lapurdum.1143

Krajewska, D., 2017, Euskararen sintaxi diakronikorantz: menpeko perpausak. Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, doktorego tesia, prestatzen.

Lafitte, P., 1980, Aspektua euskal aditzean, Euskera, 25 (2), 483-498 or.

Lafitte, P., 2003 [1948], La proposition exclamative en navarro-labourdin, VIIème Congrès d’Études Basques [arg. 7. 1948. Biarritz, Eusko Ikaskuntza, Donostia], 743-746 or.

Lafitte, P., 2008 [1944], Grammaire basque. Navarro-labourdin littéraire, Donostia, Elkar.

Lafon, R., 1944, Le système du verbe basque au XVIe siècle, Bordele, éditions Delmas [berrarg. 1980, Donostia, Elkar].

Lafitte, P., 1966, .La particule bait en basque : ses emplois morphologiques et syntactiques., Bulletin de la Société Linguistique de Paris, 61 (1), 217-248 or.

Lakarra, J. A., 1986, Bizkaiera zaharra euskalkien artean, ASJU, 20 (3), 639-82 or.

Larrasquet, J., 1939, Le basque de la Basse Soule Orientale, Paris, Klincksieck.

Lhande, P., 1926, Dictionnaire basque-français, Paris, Beauchesne.

Michelena, L., 1964, Textos arcaicos vascos, Madril, Minotauro [berrarg. in ASJUren

Gehigarriak, 11].

Mounole, C., 2003, C. H. de Belsunce bizkondea. Tableau analytique et grammatical de la langue basque (1858). Azterketa eta edizioa, ASJU, 37 (2).

Mounole, C., 2011, Le verbe basque ancien: étude philologique et diachronique. UPV/EHU & Université Michel de Montaigne – Bordeaux 3, doktorego tesia.

Musi, E., 2016, Towards a unified account of linguistic typology and anthropology: the expression of desire in the world’s languages, eskuizkribua, Lugano, Università della Svizzera italiana (USI).

Oihenart, A., 1656, Notitia Vtriusque Vasconiae, Paris, Cramoisy.

Oyharçabal, B., 1987, Étude descriptive de constructions complexes en basque : Propositions relatives, temporelles, conditionnelles et concessives, Paris, CNRS, Estatuko doktorego tesia.

Oyharçabal, B., 1997, Hiru aditz aurrizki zahar 16. mendeko testuetan, Lapurdum, 2, 45-62 or. https://doi.org/10.4000/lapurdum.1784

Rice, K., 1989, A Grammar of Slave, Berlin/ New York, Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110861822

Sadock, J. M. & Zwicky, A. M., 1985, Speech Acts Distinctions in Syntax, in T. Shopen (arg.), Language Typology and Syntactic Description. Vol. I: Clause structure, Cambridge, Cambridge University Press, 155-196 or.

Saltarelli, M. et al., 1988, Basque (Croom Helm Descriptive Grammars), Londres, Croom Helm.

Sarasola, I., 1983, Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos, Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia & UPV/EHU, ASJUren Gehigarriak, 11.

Trask, R. L., 1993, A dictionary of grammatical terms in linguistics, Londres/New York, Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203393369

Urgell, B., 2000, Larramendiren Hiztegi hirukoitza-ren osagaiez, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, doktorego tesia.

Urgell, B., 2015, Gero (edizio kritikoa), Iruñea, Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia, Mendaur, 6.

Urkizu, P., 1998, Zuberoako irri teatroa. Recueil des farces charivariques basques, Baigorri, Izpegi.

Urquijo, J., 1910, Notes d’Oihenart pour le vocabulaire de Pouvreau, RIEV, 4(2), 220-232 or.

Van Eys, W. J., 1879, Grammaire comparée des dialectes basques, Paris, Maisonneuve.

Zuazo, K., 1989, Zubereraren sailkapenerako, ASJU, 23(2), 609-50 or.

Zubiri, I. & Zubiri, E., 2000, Euskal Gramatika Osoa, Bilbao, Didaktiker.