Elze estalquia y otras antiguas injurias vascas [Elze estalquia eta euskarazko beste irain zahar batzuk]

Gako-hitzak: irainak, irainengatiko prozesu kriminala, Euskara Arkaikoa, Euskara Zahar eta Klasikoa, Antonio de Garaio

Laburpena

Gaztelaniaz idatzita egon arren, Baskoniako artxiboetan gordetako prozesuetako dokumentazioa aztertzeak aukera ematen digu, batzuetan, euskal hitzak berreskuratzeko. Hain zuzen, euskarazko laidoen esparru semantiko zehatzaren barnean, irainek eragindako prozesu kriminalak laidoen lekukotzen iturri emankor dira. Artikulu honetan 1614 eta 1728 artean Araban (1), Bizkaian (1) eta Gipuzkoan (6) abiarazitako zortzi auzitan aurkitutako zenbait irain aztertzen digu; besteak beste, orain artean ezezagun izan zaizkigun laidoak dakartzate auzi horiek. Beste alde batetik, XVI. mendeko Nafarroan irain gisa baliatzen zen erroi hitzaren ustezko esanahiari buruz hausnartuko dugu.

Estatistikak

488
##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

Aguirre, S. (1992). La oficialidad del euskera en procesos postmedievales (con documentos inéditos). ASJU, 26(1), 259-279. https://doi.org/10.1387/asju.8295

Andosilla, M. (1510). Tractatus percelebris [et] ad maleficia superstitionesq[ue] tollendas oppidoq[ue] necessarius. I. Cleyn.

Araquistain, J. (1746). [Suplementos al Diccionario Trilingüe del P. Larramendi]. Ms. 9-32-3-7282 de la Real Academia de la Historia.

Ayerbe, M.R., Irijoa, I. & San Miguel, A. (2012). Documentación Medieval del Archivo Municipal de Oiartzun. II. Pleito de los ferrones (1328-1514). Eusko Ikaskuntza.

Ayerbe, M.R. (2014). Los llamados Montes francos del Urumea. Un ejemplo de desintegración de los comunales supramunicipales guipuzcoanos (s. XIV-XVII). Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián, 47, 15-64.

Bozas-Urrutia, R. (1963-1964). Contribución al diccionario vasco: palabras de Arano. Euskera, 8-9, 213-221.

DAut = Real Academia Española (1726-1739).

DGV = Michelena & Sarasola (1987-2005).

DicInj = Tabernero & Usunáriz (2019).

DLE = Real Academia Española & Asociación de Academias de la Lengua Española (2018).

DT = Larramendi (1745).

[États de Navarre]. (1666-1699). Règlements des États de Navarre. Ms. C 1532 del Pôle d’archives de Bayonne et du Pays basque.

Gorosabel, P. (1899-1901 [a. 1868]). Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa (6 vols.). E. López.

Gorrochategui, J., Igartua, I. & Lakarra, J. A. (eds.). (2018). Historia de la lengua vasca. Gobierno Vasco.

Larramendi, M. (1745). Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín (2 vols.). B. Riesgo.

Lekuona, J.M., López de Luzuriaga, J.I. & Narbaiza, A. (1992). 1685eko kopla zaharrak. Ego Ibarra.

Lekuona, J.M. (1999). Oiartzungo kantutegia (Mugarri 16). Oiartzungo Udala.

Madariaga, J. (2008). Apologistas y detractores de la lengua vasca. FEDHAV.

Madariaga, J. (2014). Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII. Euskaltzaindia.

Maiora, F. (2008). Euskera en la Valdorba (II): Barasoain. F. Maiora.

Maiora, F. (2011). Reino de Navarra. Euskera. Injurias, coplas, frases. F. Maiora.

Maiora, F. (2015). Léxico autóctono histórico de Navarra. F. Maiora.

Maiora, F. (2018). Reino de Navarra. Euskera, lengua inteligible. Causas del retroceso. Injurias, coplas... F. Maiora.

Merino, A. (2019). Ardizitala: un insulto en euskera. En Crónicas del Alto Nervión. https://amerinozulueta.wordpress.com/2019/08/05/ardizitala-un-insulto-en-euskera/

Michelena, L. (1959). Juramentos en vascuence. BAP, 15(2), 215-216.

Michelena, L. & Sarasola I. (1987-2005). Diccionario general vasco - Orotariko euskal hiztegia (16 vols.). Euskaltzaindia.

Monteano, P.J. (2017). El iceberg navarro. Euskera y castellano en la Navarra del siglo XVI. Pamiela.

[Obispado de Calahorra]. (1700). Constituciones synodales antiguas y modernas del obispado de Calahorra y La Calzada. A. González de Reyes.

Real Academia Española. (1726-1739). Diccionario de la lengua castellana, en que se explica el verdadero sentido de las voces [= Diccionario de autoridades] (6 vols.). F. del Hierro.

Real Academia Española & Asociación de Academias de la Lengua Española. (2018). Diccionario de la lengua española. RAE.

ReinEusk = Maiora (2011).

ReinEusk2 = Maiora (2018).

[Reino de España]. (1640). Recopilación de las leyes destos reynos hecha por mandado de ... Phelipe Segundo (3 vols.). C. de Barrio y D. Díaz de la Carrera.

[Reino de Francia]. (1670). Ordonnance de Louis xiv, Roi de France et de Navarre, donnée ... au mois d’aoust 1670 pour les matières criminelles. Associez choisis par ordre de Sa Majesté.

[Reino de Navarra]. (1594). Autos acordados por el Consejo Real, en Pamplona, en Consejo, a diez días del mes de henero de mil y quinientos noventa y quatro años. [s. n.].

Salaberri, P. & Zubiri, J.J. (2007). Biraoak. Nafarroan bilduak. Pamiela.

Sarasola, I. (1983). Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU, 17, 69-212. https://doi.org/10.1387/asju.7614

[Señorío de Bizkaia]. (1643). El fuero, privilegios, franquezas y libertades de los cavalleros hijosdalgo del Señorío de Vizcaya. P. de Huydobro.

Tabernero, C. & Usunáriz, J.M. (2019). Diccionario de injurias de los siglos XVI y XVII. Reichenberger.

Urquijo, J. (1920). ¿Existen juramentos y maldiciones en vascuence? RIEV, 11(2), 109-116.

Zelaieta, A. (1988). Rafael Micoleta Çamudio: Modo breu de aprender la lengua vizcayna. Bilbao 1653. Hizkuntza eta Literatura (después Oihenart), 7, 133-214.

Zulaika, J.M. (en preparación). Vocabulario breve de antiguos insultos vascos.

Zuloaga, E. & Zulaika, J.M. (en preparación). Yru ocaran mardoq Errebalean: edición y análisis de las coplas de Eibar (1668).

Argitaratuta
2024-06-28