Pallas hiztegiaren euskal iturri lexikografikoak
Laburpena
Artikuluak XVIII. mendeko hiztegi eleaniztun handienean, Peter Simon Pallasek argitara emandako Linguarum totius orbis vocabularia comparativa izenekoan (S. Petersburgo, 1786/87-1789), jaso ziren euskarazko hitzen iturri lexikografikoak ditu aztergai nagusi. 1785ean Errusiako enperatriz Ekaterina
II.ak munduko 200 hizkuntzetako (272 kontuan hartzen badugu hiztegiaren bigarren argitaraldia) datu lexikoak biltzeko agindua zabaldu zuen. Urte hura baino lehen argitaratutako euskal hiztegiak asko ez direnez, Pallasen hiztegia euskal lexemak jasotzen dituen argitalpen lexikografiko zaharrenetakotzat jo
daiteke. Lan honetan argudio zehatzak ematen dira Pallasen euskal hitzen zerrendaren, alde batetik, eta, bestetik, Manuel Larramendiren Hiztegi Hirukoitzaren Eranskinaren (1745) eta Jean-Baptiste Bulleten Mémoires sur la langue celtique (1754-1760) liburuan ageri den hiztegi zeltikoaren artean dagoen lotura frogatzeko. Larramendiren lanak oso hitz-forma bereziak bildu zituen, euskal tradizio lexikografikoan salbuespentzat eman daitezkeenak, eta haietako batzuk, hain zuzen, jaso zituzten geroago Bulletek eta Pallasek. Testu kritikaren errores coniunctivi gisara funtzionatzen duten forma horiek hiru hiztegiak elkarrekin lotzeko balio dute.
Estatistikak
Erreferentziak
ADELUNG, F., 1815, Catherinens der Grossen Verdienste um die vergleichende Sprachenkunde, San Petersburgo, Friedrich Drechsler.
ARCHAIMBAULT, S., 2010, «Peter Simon Pallas (1741-1811), un naturaliste parmi les mots», Histoire, Épistémologie, Langage, 32/1, 69-91. https://doi.org/10.3406/hel.2010.3291
ATUTXA, I., 1999, «Joannes Etcheberri Ziburukoa, Noelac eta testu kritika», Lapurdum, 4, 233-312. https://doi.org/10.4000/lapurdum.1626
AZKUE, R. M.ª, [1905] 1984, Diccionario vasco-español-francés, Bilbao, berrargitalpena, Euskaltzaindia.
BACMEISTER, H. L. CH., 1773, Idea et desideria de colligendis speciminibus linguarum, San Petersburgo, Imprimerie de l'Académie des sciences.
BULLET, J.-B., 1754-1760, Mémoires sur la langue celtique, Besançon, Claude-Joseph Daclin.
COMTET, R., 2010, «Le russe comme métalangage, transcription et translittération en alphabet cyrillique dans le Linguarum totius orbis vocabularia comparativa», Histoire, Épistémologie, Langage, 32/1, 93-114. https://doi.org/10.3406/hel.2010.3292
DE AQUESOLO, L., 1967, «Un diccionario vasco inserto en Mémoires de la Langue Celtique, de Bullet (1755-1760)», Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País, 23/2, 141-147.
DE LARRAMENDI, M., 1745, Diccionario trilingüe del castellano, bascuence, y latín, I-II, San Sebastián (Faksimilea, Donostia-San Sebastián, Txertoa, 1984).
DUVOISIN, J. P., 1866, Étude sur la déclinaison basque, Baiona, Imprimerie de veuve Lamaignère.
ETXEBARRIA, J. M.ª, 1994, «Vocabulario vasco-francés izeneko XIX. mendeko hiztegia», Cuadernos de Sección. Hizkuntza eta Literatura, 12, 9-140.
FODOR, I., 1982, «The Redaction of the Vocabulary of Pallas», Studia Slavica Hungarica, 28, 229-245.
HAARMANN, H., 1977, «Vorwort», in P. S. Pallas, 1977-1978 [1786-1789], V-VII.
HAARMANN, H., 2001, «Die großen Sprachensammlungen vom frühen 18. bis 19. Jahrhundert», in S. Auroux, E. F. K. Koerner, H.-J. Niederehe eta K. Versteegh (arg.), Geschichte der Sprachwissenschaften History of the Language Sciences. Histoire des Sciences du Langage, 2, Berlin-New York, Walter de Gruyter, 1081-1094.
HARRIET, M., 1741, Gramatica escuaraz eta francesez, Baiona, Fauvet & Fauvet.
HERVÁS Y PANDURO, L., 1787, Vocabolario poliglotto, sopra più CL lingue (Idea dell'Universo, XX), Cesena, G. Biasini.
IGARTUA, I., 2009, «Euskara hizkuntza zeltikoa zenean: oharra XVIII. mendeko uste genetikoez», in R. Etxepare, R. Gómez eta J. A. Lakarra (arg.), Beñat Oihartzabali Gorazarre. Festschrift for Bernard Oyharçabal, Donostia-San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, UPV/EHU, 531-538.
IGARTUA, I., 2011, «Euskal hitzak P. S. Pallasen Linguarum totius orbis vocabularia comparativa hiztegi inperialean (S, Petersburg, 1786/87-1789)», in J. A. Lakarra, J. Gorrochategui eta B. Urgell (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren II. Biltzarra, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, 497-528.
JESPERSEN, O., 1922, Language, Its Nature, Development and Origin, Londres, George Allen & Unwin.
KALTZ, B., 1985, «Christian Jacob Kraus' review of Linguarum totius orbis vocabularia comparativa ed. by Peter Simon Pallas (St. Petersburg, 1786), Introduction, translation and notes», Historiographia Linguistica, 12/1-2, 229-260. https://doi.org/10.1075/hl.12.1-2.12doc
KALTZ, B., 2004, «Deutsche gründliche Kritik, Christian Jacob Kraus zu Pallas' Vergleichendem Glossarium aller Sprachen», http.//www.berliner-klassik.de/publikationen/tagungsband_sprache/kaltz (2012/07/03an kontsultatua).
KEY, M. R., 1980, Catherine the Great's Linguistic Contribution, Edmonton, Linguistic Research, Inc.
KLEIN, H. E. M. eta KLEIN, H. S., 1978, «The "Russian Collection" of Amerindian Languages in Spanish Archives», International Journal of American Linguistics, 44/2, 137-144. https://doi.org/10.1086/465531
LAKARRA, J. A., 1985, «Larramendiren hiztegigintzaren inguruan», ASJU, 19/1, 9-50.
LAKARRA, J. A., 1991, «Testukritika eta hiztegiak: Harriet eta Larramendi», in J. A. Lakarra eta Í. Ruiz Arzalluz (arg.), Memoriae L. Mitxelena Magistri Sacrum I (=ASJUren Gehigarriak XIV), Donostia-San Sebastián, Diputación de Guipúzcoa, 217-258.
LANDUCHIO (LANDUCCI), N., 1958 [1562], Dictionarium Linguae Cantabricae, K. Mitxelena eta M. Aguden edizioa, Donostia-San Sebastián, Diputación de Guipúzcoa.
LARRUCEA DE TOVAR, C., 1984, «José Celestino Mutis (1732-1808) and the Report on American Languages Ordered by Charles III of Spain for Catherine the Great of Russia», Historiographia Linguistica, 11/1-2, 213-229. https://doi.org/10.1075/hl.11.1-2.11tov
MICHELENA, L., 1984 [1970], «Estudio sobre las fuentes del diccionario de Azkue», Berrargitalpena: Azkue 1984, 17-89.
MORENO CABRERA, J. C., 2012, «Listas de lenguas en el siglo XVIII. Ideología y taxonomía en los vocabularios políglotos de Pallas y Hervás (1787)», in J. L. Mendívil eta M.ª del C. Horno (arg.), La sabiduría de Mnemósine. Ensayos de historia de la lingüística ofrecidos a José Francisco Val Álvaro, Zaragoza, Prensas Universitarias de Zaragoza, 193-204.
MOUNIN, G., 1968, Historia de la lingüística desde los orígenes al siglo XX, Madril, Gredos.
MOUNOLE, C. eta GÓMEZ, R., 2012, «Euskara zahar eta klasikoa», in J. Gorrotxategi, I. Igartua eta J. A, Lakarra (arg.), Euskararen historia, Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritza, prestatzen.
NICOLAI, F. (Friedrich), 1785, Tableau général de toutes les langues du monde avec un catalogue préliminaire des principaux dictionnaires dans toutes les langues et des principaux livres qui traitent de l'origine de toutes les langues, de leur étymologie et de leur affinité fait par ordre de S. M. J. L'Imperatrice de toutes les Russies, Berlin.
OEH, Diccionario General Vasco-Orotariko Euskal Hiztegia, 1987-2005, K. Mitxelena eta I. Sarasola, arg., Bilbao, Desclée de Brouwer.
PALLAS, P. S., 1977-1978 [1786-1789], Linguarum totius orbis vocabularia comparativa, Hamburgo, Helmut Buske Verlag.
ROBINS, R. H., 1967, A Short History of Linguistics, Bloomington, Indiana University Press.
TOVAR, A., 1986, El lingüista español Lorenzo Hervás, Madril, Sociedad General Española de Librería.
URGELL, B., 2000, Hiztegi Hirukoitza-ren osagaiez, Doktorego-tesi argitaratugabea, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU.