Mugako hiztun eta aldaerak ipar-mendebaleko Zuberoan

Iñaki Camino Lertxundi

doi:10.35462/flv111.1

Iñaki Camino Lertxundi Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) [Espainia]

Gako-hitzak: hiztun bidialektala, aldaeren bikoiztasuna, dialekto-muga, zuberera

Laburpena

Artikulu honetan muga dialektalaren inguruko hiztunen jokabide lektal berezia aztertu da; honelako eskualdeetan, lekukoen hizkuntza-aldaeretan bikoiztasun nabarmenak sumatzen dira. Ikertu dugun eskualdea aski ezezaguna izan da orain artean: Donapaleutik Maulerat doan zolan kokaturik dauden herrixkak eta Amikuzetik Zuberoara doan mendialdeko bidean daudenak aztertu dira; ageri denez, Amikuzeko euskaratik Xiberukora dagoen aldea herriz herri emeki gauzatuz doa, ez da bortizki gertatzen, baina horrek ez du esan nahi muga dialektalik ageri ez denik: Sarrikotapea eta Oihergi dakuskigu zuberera dialektoaren sarbidetzat eta Ündüreine eta Ainharbe osoki dira xiberutarrak mintzoan. Arüe Amikuzeri so dago, baina ezaugarri zuberotar anitz baliatzen dute horko hiztunek; Lohitzüne Amikuzeri begira mintzo da biziki. Pagola da egun bederen jokaerarik bikoitzena duen herria, dialekto batari eta besteari so bizi da.

Estatistikak

73

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Erreferentziak

AGIRRE, P., 2001, "Catechima laburra, zubereraren ezaugarri fonologikoen lekukoa", ASJU, 35/2, 653-787.

ALVAREZ ENPARANTZA, J. L., 1980, "Zubererazko transkribaketa bat", FLV, 34, 29-36.

ARTOLA, K., 1977, "Erronkariko uskararen azken hatsak... eino're!", FLV, 25, 75-107.

ARTOLA, K., 2000, "Fidela Bernat anderea, euskal hiztun erronkariarra (eta II)", FLV, 85, 487-512.

ARTOLA, K., 2004a, "Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak. (5 - Otsagi: ahozko testuak)", FLV, 95, 5-52.

ARTOLA, K., 2004b, "Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak. (6 - Ezkaroze)", FLV, 96, 189-222.

ARTOLA, K., 2005, "Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak. (9 - Espartza: ahozko testuak)", FLV, 99, 213-264.

ARXU, J.-B., 1979 [1868], Bi mihiren gramatika. Uskara eta franzesa, Donostia, Hordago.

AURREKOETXEA, G. & X. VIDEGAIN (arg.), 2004, Haur prodigoaren parabola Ipar Euskal Herriko 150 bertsiotan, Bilbo, EHU & ASJU.

AZKUE, R. M., 1989, Euskalerriaren yakintza III, Bilbo & Madril, Euskaltzaindia & Espasa Calpe.

BÁRCZI, G., 1963, "Les recherches dialectologiques en Hongrie", Orbis, 12, 141-156.

BRITAIN, D., 2004 [2002], "Space and spatial diffusion", in J. K. CHAMBERS, P. TRUDGILL & N. SCHILLING-ESTES (arg.), The handbook of language variation and change, Malden, MA-Oxford, Blackwell, 603-637. https://doi.org/10.1111/b.9781405116923.2003.00033.x

BYNON, Th., 1981 [1977], "Los postulados neogramáticos y la geografía dialectal", in Lingüística histórica, Madril, Gredos, 241-273.

CAMINO, I., 2004, "Nafarroa Behereko euskara", FLV, 97, 445-486.

CAMINO, I., 2008, "Nafarroa Behereko euskara zaharra", ASJU, 42/1, 101-169.

CASENAVE-HARIGILE, J., 1983, Amikuze, Donostia, Gordailu.

CAZENAVE, 1999, La doctrine chrétienne traduite de l'espagnol en basque bas-navarrais-mixain, tel qui'il est parlé à St. Palais, in R. M. PAGOLA, I. IRIBAR & J. J. IRIBAR (arg.), Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Ekialdeko behe-nafarrera 1, Bilbo, Deustuko Unibertsitatea & Eusko Jaurlaritza, 223-246.

COYOS, J. B., 1999, Le parler basque souletin des Arbailles. Une approche de l'ergativité, Paris, L'Harmattan.

COYOS, J. B., 2001, "A propos de Les emprunts de la Langue Basque à L'occitan de Gascogne", Lapurdum, 6, 391-419. https://doi.org/10.4000/lapurdum.1248

COYOS, J. B., 2006, "L'apport lexical de l'occitan gascon béarnais au basque souletin: recherche des champs conceptuels", BMB, hors série, 201-223.

DAVANT, J.-L., 2009, Zuberoako literaturaz. Antologia laburra, Bilbo, Euskaltzaindia.

N'DIAYE, G., 1970, Structure du dialecte basque de Maya, The Hague-Paris, Mouton.

ENCINAR, K., 2008, "Lapurdiko Aturriko euskara: Bardozeko ü bokalaz", Euskera, 53/2, 383-395.

EPELDE, I., 2003, Larresoroko euskara, EHU-n aurkeztutako tesi argitaragabea.

ESTORNÉS LASA, J., 1984, "Mendigatxa'k Azkueri kartak, 1902-1916. Eta Erronkari'ko uskaratik utzulpen ta goarpenak", FLV, 43, 55-127.

ESTORNÉS LASA, J., 1985, "Zoilo'ren uzta. La cosecha de Zoilo", FLV, 45, 31-93.

ETXEBARRIA, Juan Manuel, 1991, Zeberio haraneko euskararen azterketa etno-linguistikoa, Bilbo, Ibaizabal.

ETXEBARRIA, Jose Mari, 1994, "Las grabaciones de Viena en euskera", Mundaiz, 47, 45-75.

ETXEGORRI, Ph., 2003, "Jeruntzeko üskara. Ekialdeko euskara", FLV, 93, 247-286.

ETXEPARE, R., 2009, "Omen bariazioan", http://artxiker.ccsd.cnrs.fr/artxibo-00425322/en/

FRAILE, I. & A. FRAILE, 1996, Oiartzungo hizkera, Oiartzungo Udala.

GAMINDE, I., 1995, "Zubereraren azentuaz", Uztaro, 13, 107-128.

GIESE, W., 1931, "Terminología de la casa suletina", RIEV, 22, 1-15.

GÓMEZ, R., 1991, "Erronkarierazko dotrina argitaragabe bat: edizioa eta azterketa", in J. A. LAKARRA (arg.), Memoriae L. Mitxelena magistri sacrum, ASJU-ren gehigarriak 14, Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia, 375-426.

GREGORY, D. & J. URRY, 1985, "Introduction", in D. GREGORY, & J. URRY (arg.), Social relations and spatial structures, Hong Kong, Macmillan, 1-8. https://doi.org/10.1007/978-1-349-27935-7_1

HARITSCHELHAR, J., 1963, "Textes folkloriques de la vallée de Baigorry", in Actas del tercer congreso internacional de estudios pirenaicos, Gerona, 1958, Zaragoza, Instituto de Estudios Pirenaicos & CSIC, 51-73.

HARITSCHELHAR, J., 1970, L'oeuvre poètique de Pierre Topet-Etchahun, Bilbo, Euskaltzaindia.

HARRIS, J., 1988, Peter Trudgill. 1986, Dialects in contact lanaren aipamena, Journal of Linguistics, 24/1, 227-232. https://doi.org/10.1017/S0022226700011671

HUALDE, J. I, 1998, Euskararen azentuerak, ASJU-ren gehigarriak 42, Bilbo & Donostia, EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.

INTXAUSPE, E., 1979 [1858], Le verbe basque, Donostia, Hordago.

IRIZAR, P., 1992, Morfología del verbo auxiliar roncalés, Iruñea, Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.

IRIZAR, P., 2002, Morfología del verbo auxiliar suletino, Bilbo, EHU & Euskaltzaindia.

IZAGIRRE, K., 1959, 1961, "Erronkariko euskal-ondakin batzuk", BAP, 15, 279-314. BAP, 17, 391-407.

KARRIKA, B., 1990, Armendaritze haur begiez, Tolosa, Auspoa.

KROCH, A. S., 1986 [1976], "Toward a theory of social dialect variation", in H. B. ALLEN & M. D. LINN (arg.), Dialect and Language Variation, San Diego, Academic Press, INC., 344-366. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-051130-3.50031-8

LAFITTE, P., 1979, Grammaire basque. Navarro-labourdin littéraire, Donostia, Elkar.

LE PAGE, R. B., 1980, "Projection, focusing, diffusion, or steps towards a sociolinguistic theory of language", York Papers in Linguistics, 9, 9-33.

LINN, M. D., 1983, "Informant selection in Dialectology", American Speech, 58, 225-243. https://doi.org/10.2307/455229

LOPEZ-MUGARTZA, J. K., 2008, Erronkari eta Ansoko toponimiaz, Iruñea & Bilbo, Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.

LUKU, A., 2009, Euskal kultura?, Iruñea, Pamiela.

MANTEROLA, J., 2009, "-a morfemaren erabilera (eza) ekialdeko euskaretan", artxiker.ccsd.cnrs.fr

MILROY, J., 1995, W. LABOV, 1994, Principles of linguistic change lanaren aipamena, Journal of Linguistics, 31/2, 435-439. https://doi.org/10.1017/S0022226700015693

MILROY, L. & S. MARGRAIN, 1980, "Vernacular language loyalty and social network", Language in Society, 9, 43-70. https://doi.org/10.1017/S0047404500007788

MITXELENA, K., J. J. BELOQUI, J. ELOSEGUI & P. SANSINENEA, 1953, "Contribución al conocimiento del dialecto roncalés", BAP, 9, 499-536. Ikus orain SHLV, 246-272.

MOULTON, W. G., 1987, "Bloomfield as dialectologist", in R. A. HALL, Jr. (arg.), Leonard Bloomfield. Essays on his Life and Work, Amsterdam-Philadelphia, Benjamins, 139-154. https://doi.org/10.1075/sihols.47.11mou

MOUNOLE, C., 2004, "Zubererazko herskarien azterketa akustikoa", ASJU, 38/1, 207-248.

OIHARTZABAL, B., 1997, "Hiru aditz aurrizki zahar 16. mendeko testuetan", Lapurdum, 2, 45-62. https://doi.org/10.4000/lapurdum.1784

OÑEDERRA, M. L., 2009, "Diacronía y explicación fonética", in F. SÁNCHEZ MIRET (arg.), Romanística sin complejos. Homenaje a Carmen Pensado, Berna, Peter Lang, 47-67.

OTSIBAR, K., 2003, Lehenago Gamere, Maule, Sü Azia.

PEILLEN, Tx., 1979, "Expression de la connotation ironique au niveau phonologique dans le basque de la Haute Soule", FLV, 32, 237-241.

PEILLEN, Tx., 1981, "Zuberoako Gobernu hizkuntza eta gure herri hortako euskalkiaren erdal maileguak", in Euskalarien nazioarteko jardunaldiak. Iker 1, Bilbo, Euskaltzaindia, 405-411.

PEILLEN, Tx., 1984, "Zuberoako euskalkiaren, Basaburuko motaz, ohar batzu", Euskera, 29/1, 249-254.

PEILLEN, Tx., 1985, Animismua Zuberoan, Donostia, Haranburu editorea.

PEILLEN, Tx., 1986a, Allande Elixagarai ligiarraren ixtoriak, Donostia, Haranburu editorea.

PEILLEN, Tx., 1986b, "El castellano y lo español en la provincia de Sola o Zuberoa", FLV, 47, 99-114.

PEILLEN, Tx., 1992, "Zubereraren bilakaeraz ohar batzuk", in G. AURREKOETXEA & X. VIDEGAIN (arg.), Nazioarteko Dialektologia Biltzarra. Agiriak. Iker 7, Bilbo, Euskaltzaindia, 247-272.

PEILLEN, Tx., 1994, "Les langues de la Soule", in P. BIDART (biltz.), Le Pays de Soule, Baigorri, Izpegi, 259-274.

PEILLEN, Tx., 1998, Les Emprunts de la Langue Basque à L'occitan de Gascogne, Madril, Uned.

RIJK, R. de, 1999, "Zuberoa Garaiko mintzaeraren eredu bat", FLV, 80, 155-163.

SANKOFF, D. & S. LABERGE, 1978, "The linguistic market and the statistical explanation of variability", in D. SANKOFF (arg.), Linguistic variation. Models and methods, New York, Academic Press, INC, 239-250.

SANTACILIA, E., 2009, "Euskal artikuluaren 1895eko argazki bat, VDM programaren bitartez", Gasteizen Eudia taldeak antolatu Hizkuntza bariazioa aztertzeko teknologia nazioarteko sinposioan irakurria, 2009/X/2.

THIKOIPE, M., 2007, Hotz bero, Donapaleu, Maiatz.

TRUDGILL, P., 1986, Dialects in contact, Oxford, Blackwell.

VEIGA, K., M. VILASÓ & M. GONZÁLEZ, 2006, "Dialectoloxía e xeografía humana", in R. ÁLVAREZ, F. DUBERT & X. SOUSA (arg.), Lingua e territorio, Santiago de Compostela, Consello da cultura galega, 309-355.

VILLENA, J. A., 1990, "Las consecuencias lingüísticas de ser una mujer. Notas para la intervención teórica en el campo de la conexión entre la lengua y el sexo", in La mujer en el mundo contemporáneo. Realidad y perspectivas, Málaga, Diputación provincial, 151-191.

ZAMORA, F. J., 1986, "Algunos aspectos psicosociolingüísticos y contextuales de la variación lingüística", Anuario de Lingüística Hispánica, 2, 277-323.

ZUAZO, K., 1989, "Zubereraren sailkapenerako", ASJU, 23/2, 609-650.

ZUAZO, K., 2008, Euskalkiak. Euskararen dialektoak, Donostia, Elkar.